Mars or Mars (ex: Sakıt [1]), the Solar System, the fourth planet from the Sun. Named for the god of war in Roman mythology Mars is named. To have a reddish appearance on the surface due to demiroksitten commonly referred to as the Red Planet.Meteor
craters on the Moon, such as the need to thin atmosphere of Mars, as
well as the volcano in the world, valley, desert and polar regions
façade with a terrestrial planet. In addition, Earth's rotational period and seasonal periods are very similar.Mount
Olympus on Mars (Olympus Mons) Solar System, the highest known mountain
called the mountain and Marineris Valley (Valles Marineris), the
largest canyon canyon called. In
addition, in June 2008 three articles published in the journal Nature,
as explained in the northern hemisphere of Mars 10 600 km. long and 8.500 km. was the presence of a giant meteor crater wide. This
crater, the largest meteorite crater discovered to date (the Moon's
south pole at the Atkien Basin), four times the size. [2] [3]Mars,
with the exception of the World, is still in the Solar System planets,
the planet is seen as most likely to contain liquid water and life. [4]
Mars Express and Mars Reconnaissance Orbiter radar data exploration
projects both poles (July 2005) [5] and the middle regions ( November 2008) [6] has proved that there are large amounts of water ice. July
31, 2008 Phoenix Mars Lander spacecraft's robotic Mars has managed to
take soil samples buzlarından shallow parts of the water. [7]Today, Mars, the spaceship is home to three sitting in orbit: Mars Odyssey, Mars Express and Mars Reconnaissance Orbiter. Mars, with the exception of the World, the Solar System is not just any ordinary planet. The surface has hosted many spacecraft. The
geological data obtained by means of this space who has revealed that
Mars had a wide variety of water issues in advance, even during the
ten-year period geyser (Geyser) type water-jet or currents occurred. [8]
NASA's Mars Global Surveyor project ongoing investigations of Mars' south pole ice has revealed that withdrawn. [9]In
1877, astronomer Asaph Hall discovered by Mars, Phobos and Deimos given
names, there are irregularly shaped with two small satellites. Mars can be seen from Earth with the naked eye. "Apparent
magnitude" i -2.9 to [10], which reaches to the naked eye, but most of
the time to appear brighter than Jupiter, Mars, but Venus, the Moon and
the Güneş'çe porous luster.
Physical PropertiesMars is about half the radius Dünya'nınkinin. Is less than the density of Earth's volume, 15% of the volume of the Earth, its mass is about 11% of the Dünya'nınkinin. Although Mars is larger and heavier than Mercury, Mercury is more dense it. Mercury is therefore higher than the surface gravity Mars'ınkinden. Mars, size, mass, and surface gravity between Earth and the Moon are in. Red-orange appearance of the Martian surface demiroksitten known as hematite, or rust (Fe2O3) is caused. [11]
Geology ("Areology")The four "terrestrial planet" in [12] Comparison of sizes: from left to right: Mercury, Venus, Earth and Mars.Above topographic map of Mars rather than volcanic plateaus (red) and impact basins (blue) seems to dominate.Taken by the Mars Pathfinder, Mars scattered rock-forming surface photoSatellite observations and examination of the surface of Mars Mars meteorlarının formed mainly of basalt. Some
evidence that a portion of the Martian surface, rather than typical
basalt, andesite rocks on Earth-like formations shows that there may be
silicon-rich, but the observations of these data might be that the
silica glass. Although
the main magnetic field of Mars, or the parts of the observations, the
planet's crust is found under the influence of a magnetic field has two
poles once. Minerals
observed in this paleomanyetizm [13] of the earth in the bottom of the
ocean is very similar to tabakalarındakilere features. Proposed
in 1999 and revised in 2005, Mars Global Surveyor data, these layers
according to a theory, Mars 4 billion years ago, the magnetic
polarization of the magnetic field that is currently active in the
tectonic plates available evidence. [14]According
to current models of the internal structure of the planet, the planet
is mainly composed of iron and sulfur are around 14-17%, radius of about
1480 km. provides a core in which. This iron sulfide (FeS), the compound partially fluid. The
core, which is not active today, the planet is surrounded by many
tectonic and volcanic formations mantosuyla silicate formed. 50 km average thickness of the planet's crust. and a maximum thickness of 120 km. around. [15] Earth's average thickness of 40 km. the shell, given the size of both the planet Mars'ınkine is thinner than three times.Basic geological cycles of Mars are as follows:
Noah Age: Disable this name Noah, a region of Mars southern yarımküresindeki Soils (Terra Noachis) are due to be named. Cycles
related to the formation of the oldest surface of Mars, 3.8 billion
years ago and 3.5 billion years ago, covers the period between. Transfer of Noah is still carved surfaces kraterleriyle many great impact. These revs of Tharsis volcanic plateau is attributable to a large raid of liquid water.
Hesperian age: 3.5 billion years ago and covers the period between 1.8 billion years ago. This cycle is characterized by the formation of extensive lava plains.
Amazon Age: 1.8 billion years ago and covers the period up to the present day. Transfer of the Amazon regions, many meteor craters opened çarpmalarıyla-free and completely different. Lava flows in this period consisted of the famous Mount Olympus.
February 19, 2008 an avalanche occurred on Mars spectacular. Mars Reconnaissance Orbiter spacecraft images recorded by the film kamerasınca 700 m. height
of the top of a cliff, clouds of dust, leaving behind broken blocks of
ice were seen yuvarlanışları. [16] Recent studies support a theory put
forward in the 1980s, for the first time: According to this theory, four
billion years ago a meteorite crashed into Mars-sized planet Pluto. Covered
the northern polar region of the planet, such as Borealis basin that
covers about 40% of the basin, called a strange thought that this crash
occurred. [17] [18]SoilJune
2008 by Phoenix spacecraft data Mars soil is slightly alkaline and
which is essential for the development of all organic matter, magnesium,
sodium, potassium and chloride was revealed that it contains. Scientists
are close to the north pole of Mars soil grown plants such as
asparagus, concluded that it was conducive to the creation of a garden.
[19] In August 2008, Phoenix Mars spacecraft land with world water
chemistry tests as simple as mixing started and already put forward in
the Martian soil to validate the theory found in many of discovery: Mars soil discovered traces of perchlorate salts. Provided
the soil of Mars is even more interesting to have the presence of
perchlorate salts [20] However, the presence of perchlorate salts in the
soil of Mars, Earth moved, there was likely to be due to different
samples or tools, so the source is Mars, the soil thoroughly to ensure
that there is no more about it experiments is required. [21]A
Mars Exploration Rover Spirit at the end of November 2005 of the summit
of Husband Hill Marstan landing a panoramic photo taken.HydrologySurface fissures called Cerberus FossaOpportunity,
space exploration tool (astromobil) taken by the microscopic surface of
Mars indicating the presence of liquid water in the past rock
formations photo10
September 2005 This photograph taken by the Mars Global Surveyor probe
tool (right) August 30 1999 photo (left), similar to the non-existent
water buzuna a whitish precipitate occurred, ie, even if temporary,
reveal the presence of the flow of liquid water on the surface. [22] [23]Mariner-4
to Mars in 1965, the first flight in low-up, a very debated whether
there is liquid water on the surface of the planet. This
discussion has been changing periodically, especially in polar regions,
reminiscent of the sea and the continents due to the fact that the
observed light and dark spots. By dark lines a long time, some observers interpreted as irrigation canals, water-containing liquid. This was interpreted as a straight line formations subsequently gözlemlenemediğinden optical illusions. Formations,
with the exception of short periods may be low altitudes, under the
current atmospheric pressure on the surface of Mars, liquid water can
not exist, but it may be a temporary flows of liquid water. [24] [22]
[23] [25] However, both polar regions, especially large water ice is
available. [26]
In March 2007, NASA, the south pole of the planet's entire surface of
the water in case of water-ice melting puts the depth of the ocean, and
will consist of 11 m. calculated
will be explained. [27] In addition, an ice planet, pole, up to 60 °
latitude permafrost [28] extends mantle. [26] kirosfer stay on Mars [29]
under a layer of large amounts, but kept tightly packed (who could not
come to the surface) where water reserves thought. Radar
data from Mars Express and the Mars Reconnaissance Orbiter'dan two
poles (July 2005) [30] and mid-latitudes (November 2008) [31] showed
that large amounts of water ice. July 31, 2008 in Phoenix Mars Lander has managed to take the Martian soil sample pieces buzlarından water. [32]Relatively
early in the history of Mars, Valles Marineris Valley (4000 km.)
Occurs, which causes the formation of water channels, loose ground water
are estimated to be caused by the great flood is a liquid. This
is a little smaller than the water pressure, then the so-called
Cerberus Fossa large surface cleft opening period, ie, that occurred
about 5 million years ago, Cerberus Palus Elysium Planitia'da still be
seen in the frozen sea is believed to be a result of the incident. [33]
However, ice streams of the region [34] also have a morphology resembling lava flows that occur pooling should not be out of sight. A
short time ago, Mars, Mars Global Surveyor'daki Orbiter'ın pictures
taken with high-resolution camera on the surface of Mars has more
detailed information about the history of liquid water. Interestingly,
these data channels on Mars, the giant tree-like network formed breaker
and there are wide roads, but smaller-scale vessels which water flows
and entities found. On top of that, this small traces of weather conditions over time may be destroyed (erosion) was considered. High-resolution data from Mars Global Surveyor spacecraft, along the walls of craters and canyons revealed that hundreds slit. Studies show that these formations at a young age. Two
photos taken with an interval of six years, a remarkable compared to
the slit slit noticed the new sediment accumulated in sediments. This
type of NASA's Mars Exploration Program authorized expert Michael
Meyer-colored precipitate sedimentary formations, but may lead to a
strong opinion that the flow of liquid water.Whether
precipitation (rain), or underground water sources, or from another
source, energy resources available as a result of water on Mars. [35] On
the other hand, this precipitate formation on the surface of the frozen
carbon dioxide, or the planet scenarios have also been proposed, which
suggests that dust caused by currents. [ 36],
[37] the surface of Mars in the past that there are further proof that
liquid water on the surface is detected minerals: Hematite, minerals
such as goetit often pointing to the presence of water minerals (iron
oxide goetit cool soils only). [38]GeographyGlobo de Marte - Marineris.gifGlobo Valles de Marte - Elysium Planitia.gifGlobo de Marte - Syrtis Major.gifOne
of the first studies concluding map of the Moon from the observations
of the Johann Heinrich Mädler ten years later, in 1840, drew the first
map of Mars. First
areografi experts in the construction of the map Mädler and worked with
him his friend Wilhelm Beer Moon, Mars map markings, giving names
instead of specifying a simple way, they prefer to use the letters. [39]Mars and the highest mountain in the Solar System, 27,000 m. height of Mount Olympus (Olympus Mons) photograph of the orbit of MarsGeographical formations on Mars was named the World geography and historical and mythological. Rotation
of Mars' equator naturally identified as the prime meridian Greenwich
Meridian is arbitrary in the world, in 1830 the construction of the
first maps of Mars were determined by trial Mädler and Beer. The
data were collected in 1972 from the Mariner 9 spacecraft from Mars
enough about the Sinus Meridiani'deki (Meridian Bay), later called
Airy-0 is a small crater, the former coincide with the type designation
was chosen as 0.0 ° longitude (Beer and Mädler "by a "marked with the letter longitude).Height
of Mount Olympus on Mars is not the sea "average shooting surface"
(Eng. mean surface gravity) and the height is calculated based on the 27
km. respectively. (In
other words, Mars elevations atmospheric pressure 610.5 Pa (6105 mbar)
is calculated based on the level. This available pressure at sea level
on Earth about 6 ‰.) [40]Huge photograph of the planet in the middle of the channel, shows the formation of Valles Marineris canyon.Photo taken by THEMIS cave flows on Mars 7: A-Dena, Chloe, B-, C-, Wendy, Annie, D-, E-, Abby (left) and Nikki F-Jeanne.Showing the topography of Mars draws attention to an interesting dilemma. The
flat plains of lava flows even if it includes the northern hemisphere,
the southern hemisphere, is a mountainous state carved out of the land
of ancient collisions pits and craters. In
2008, research and analysis put forward in 1980, the northern
hemisphere of Mars four billion years ago, the size of the Moon 6.6%
seems to be evidence that the theory which suggests that the magnitude
struck by an object. 10 600 km from the northern hemisphere of Mars if this view is correct. long and 8.500 km. I
should have opened a wide area of the crater, it is in Europe, Asia
and Australia, an area equivalent to the whole of the territory. [41]
[42] The surface of Mars from Earth, appearance, different albedo'su be
divided into two types. Pale
reddish iron-oxide-containing salt and sand plains of Mars in the past
been interpreted as the continents and their Land of Arabia (Arabia
Terra), the Amazon Plain (Amazonis Planitia) are given names such as. Dark-colored formations interpreted as the seas and their Erythraeum Mare, Mare Sirenum and Aurorae Sinus given names. Apparently the geographical formation of dark Syrtis Major'dur Earth. [43]Three
times the height of Mount Everest, Mount Olympos mountain with several
large volcanoes in Tharsis, a gently sloping dormant volcano. Observed impact craters of Mars is a planet at the same time, the radius of 5 km. This
crater may be greater than the total number of occurrences is
determined as 43,000. [44] to the formation of elders albedo with a
slight, easily visible from Earth Hellas impact basin (Hellas Planitia).
[45] in terms of volume, compared to a cosmic body Earth Mars is smaller than the collision probability, the probability of collision is half of the Earth. However,
to be closer to Mars, the asteroid belt, this is too much increases the
likelihood of collision with objects from generation to generation. Mars is also a short period (ranging from Jupiter orbits) of comets shock (or süpürmelerine) are also exposed. However,
compared to the Moon's surface, the atmosphere itself because it
provides protection against small meteors crater is less than the
surface of Mars. Some craters have a morphology that is moist earth meteor falls.Grand canyon Valles Marineris, a famous 4,000 km long and 200 km wide and has a depth of up to 7 kms. So the length of the length of Europe's wife, and one-fifth of the planet's environment. Enormous size of the Earth in order to understand the magnitude of the Grand Canyon can be considered dimensions. (Grand
Canyon, 446 km long and about 2 km in depth.) Another large canyon
Ma'adim Vallis is 700 km long, 20 km wide and 2 km deep in places. This
canyon is attributable to the raid of liquid water in the past. [46]
2001 robotic Mars Odyssey THEMIS spacecraft aboard the short name
(Thermal Emission Imaging System) Arsia Mons volcano on the slopes
thanks to the camera were seven possible cave entrance. [47] These are
now the "seven sisters" known
under the name. [48] Cave inputs width varies between 100 m and 252 m
to the bottom of the caves giremediğinden light is generally believed,
and believed that the caves underground, but they lie at a deeper and
more considered. These are the only exception of the bottom of the display Dena's cave. The north pole and the south pole of Mars Boreum office office Planum Australe called Planum.AtmosphereTraces of methane detected in the atmosphere of Mars northern hemisphere, the summer-NASAMars taken from orbit, a thin atmosphere that can be seen on the horizon.Taken by the Mars Pathfinder, Mars skies ice clouds photo.Mars lost its magnetosphere 4 billion years ago. Thus, a layer of the ionosphere of Mars solar winds interact directly entering the atmosphere, but holds fine. Mars
Global Surveyor and Mars Express both ionized particles in the
atmosphere being dragged into the space determined. [49], [50] Mars
atmosphere nowadays relatively thin. The
presence of high atmospheric pressure on the surface of the planet's 30
Pa (0.03 kPa) and the deepest part of the detected 1.155 Pa (1.155
kPa), respectively. Ie average surface pressure 600 Pa (0.6 kPa), which would make the Earth's surface at 35 km. encountered in high pressure match. In other words, the world is a low surface pressure of less than 1%. The
atmosphere due to low gravity on Mars "scale height" of (Eng. scale
height) [51] Earth's (6 km.) Is higher, at 11 km., Respectively. 38% of the Earth's surface gravity is the force of gravity on the surface of Mars.Mars
atmosphere of 95% carbon dioxide, 3% nitrogen, 1.6% argon is composed
of, but are oxygen and water traces. [52] 1.5 mM radius completely dusty
atmosphere that contains dust particles, it is viewed from the surface
of Mars Mars pale sky orange-brown color (tawny Eng.) leads to be seen. [53]Many
researchers have found that the presence of atmosphere of Mars methane
by volume ratio of 30 ppb. [54] [55] in an atmosphere of methane, such
as ultraviolet rays decays and Mars'ınki [56] break down an unstable gas
is about 340 years, it is up to date, or shortly before the planet indicate the presence of a gas supply until the present. It can only volcanic activity, comet impacts and types of methanogenic microorganisms may cause. However, a non-biological process in a short time before the methane produced was put forward. [57]Winter
in the polar regions is dominated by a continuous dark and freezing
cold on the surface, and this is part of the concentration of around
25-30% of the atmosphere and carbon dioxide "dry ice" (Eng. dry ice)
[58] leads to the so-called state solidification. [59] polar winter re-exposure
to the sun through the lights of the season starts, buzlaşmış carbon
dioxide, the speed of 400 km per hour. 'fly by creating winds reaching
up to a terrific start. This
seasonal changes, carry large amounts of dust and water vapor, and of
Earth-like frost and "Siroush clouds" s (cirrus) causes the appearance. Water-ice clouds photo was taken in 2004 by Opportunity. [60]ClimateMartian dust storm of September 2001, before (left) and during the dust storm (right) Comparison of the appearance ofThe
planets are very similar in most seasons Dünya'nınkilere planet,
similar to Earth's axis of rotation due to eğikliğinin, Mars. However,
further away from the Sun, the planet Mars due to the duration of the
seasons almost twice as likely Dünya'nınkilerin and "Martian year" is
the period of time of two Earth years. Mars
surface temperatures during winter pole 140 ° C (133 K) during the
summer and 20 ° C (293 K) varies. [61], the temperature difference is
greater, the heat of the sun thin enough depolayamaması atmosphere,
atmospheric pressure is low and the soil heat capacity (Eng. thermal inertia) is due to reasons such as the low. [62]If
the orbit of Mars, such as Dünya'nınki "axis tilt" due to the
assimilation of the, seasons would be more similar to the
Dünya'nınkilere. However, a large eccentricity of the orbit of Mars provides an interesting result. Mars,
in the southern hemisphere summer, close to perihelion when it is
winter in the northern hemisphere, the southern hemisphere winter, when
it is summer in the northern hemisphere close to the günöteye. As
a result, the seasons in the southern hemisphere, the seasons in the
northern hemisphere, but it should show the differences more extreme
than the soft pass. Thus, south of 30 ° C then (303 K) which is slightly higher summer temperatures than the northern summer temperatures. [63]Ice in the north pole of MarsMars is also the Solar System's largest "dust storms" in [64] the scene of the planet. This
can be in the form of storms, dust storms, such as a local area small,
the entire planet-sized containers can be in the form of a giant storms.
These
are the closest to the sun, especially when it comes to Mars, and tend
to occur where the global temperature increase. [65]Both of which are composed mainly of water buzundan pole apartments. In addition, the surface of "dry ice" is also available. Which
is solidified carbon dioxide "dry ice" (Eng. dry ice) in the northern
polar circle in winter only accumulate to form a thin layer about one
meter thick, and the southern polar circle in the thickness of this
layer is permanent and 8 m. 'Yi finds. [66] North pole office during the summer of 1000 km radius of the northern hemisphere. and contains about 1.6 million km ^ 3 of ice. (2.85 million km ^ 3 is the volume of the Greenland ice mass.) This is 2 km from the thickness of the ice sheet. 'To reach. 350 km radius of the circle is the South Pole. ,
wherein the ice thickness of 3 km., respectively. [67] The volume of
the mass of ice is thought to be up to the north. [68] thought to have
been caused by both the polar circle in the differential heat of the
sun, the ice fly and interact with the events of condensation of water
vapor in the spiral formations been
observed. [69] [70] Both the polar circle grows smaller and depending
on the temperature fluctuations in the Martian seasons.EvolutionThroughout the history of the planet, a variety of recent discoveries on Mars has revealed that lived in the decisive moments. For
example, traces of liquid water on the planet's atmosphere is thicker
than it is today was once the North Basin, a very massive object traces
reveal that had a big impact. Possible explanations for the evolution of the planet are as follows:
In
the past, the effect of the tide on the interior to a large satellite
may have provided the formation of a permanent magnetic field. This
area of liquid water on the surface of Mars atmosphere, solar wind
protected and allows movement to occur should be provided.
This collision caused the destruction of the layer hemisphere shell should peel off, and the atmosphere. Hit
the north pole region of Mars in the past of this great body is
probably corrupted the orbit of a satellite of the effect of tidal power
may be. The
falling tide does not affect the satellite is now striking the surface
magnetic field weakened and the solar winds, the atmosphere must be
prevented from occurring again.
The
absence of a particular satellite that provides stability on the planet
wobble or corruption meant that the balance of five million years. This
disruption of equilibrium, the polar regions warm up on a regular
basis, a piece of ice, the melting of the polar circle, and hence the
formation of liquid water has resulted in the lines.
Orbit and rotationAnd
the orbit of Mars (red) and the dwarf planet Ceres asteroid belt
(yellow) Comparison (north pole to involvement appearances). Involvement in parts of the southern trajectory is shown in bold. Dumpling (q) and günöte (Q) close to the dates specified.Mars' average distance of about 230 million km from the Sun. (1.5 AU), the orbital period is 687 Earth days. World day on Mars is a little longer than the full 24 hours, 39 minutes and 35.244 seconds. 1.8809 a Martian year is the year of the world, ie the world as a one year full-time unit, 320 days and 18.2 hours.Inclination of the Earth's axis tilt of Mars' axis is very close, 25.19 degrees. Therefore, seasons, reminiscent of Mars on Earth occur as well. However, Mars' orbit of Mars, the length of time due to the seasons, twice the duration of the World seasons. Günöteye perihelion in April 2009 was Mars in May 2008. Date of the next günöte June 2010.The
relative eccentricity of the orbit of Mars that can be said (axial
misalignment, eccentricity) 0.09 'stop; Solar System, only Mercury that
has a greater eccentricity. Drawn in a circular orbit of Mars in the past than it is today, however, is known. Eccentricity
of Mars 1.35 million years ahead of the World was about 0.002, ie, the
eccentricity of the Earth was less than the present. [71] 96 000 circuit
eccentricity of Mars is the year of the World. [72] However, the Mars
2.2 million-year- There are an eccentricity circuit. The eccentricity of the orbit of Mars, the other planets in the last 35 000 years has increased due to gravitational effects. The distance between Mars and Earth to each other when approaching the next 25 000 years will be reduced a little more. [73]Natural satellitesPhobos Deimos diff.jpgName Diameter(Km) Mass(Kg) Average orbitalradius (km) Orbital period(Hours)Phobos 22.2 (27 × 6.21 × 18.8) 1.08 × 1016 9378 7.66Deimos 12.6 (10 × 12 × 16) 2 × 1 015 23 400 30.35Mars irregularly shaped, has two small natural satellites. Ancient
Greek mythology, the god of war Ares them (Romans Mars) who helped was
inspired by the names of their children given names Phobos and Deimos,
which followed the planet orbits very close to the satellites of Mars is
probably a "Trojan asteroid" [74], such as the 5261 Eureka, the
planet's gravitational asteroitlerdir
area has become seized with a satellite. [75] However, these two
satellites of Mars without air layer is not fully understood how and
when to have. Moreover, the asteroids of this size are very rare, especially bilateral ones. Be present outside of the asteroid belt asteroids of this size makes the situation even more awkward. [76]Both satellites were discovered in 1877 by Asaph Hall. The
surface of Mars, Phobos and Deimos moves our 'ay'ımızın appears to be
very different compared to the appearance of the Earth. Phobos 11 hours, the West was born. Deimos, the circulation time is 30 hours, although 2.7 day arises. [77] Both satellite follow circular orbits near the equator. Phobos' orbit of Mars from the dwindling due to tidal effects. Therefore, Mars, Phobos will be noticed in about 50 million years ago. [77]LifeMars meteorite, called ALH84001, bacteria, microscopic formations which are alleged to be at the level of signs of life.Mars Global Surveyor (MGS) shown in the photograph taken by, understood the nature of the "dark dune spots"."Dark dune spots" with a high-resolution photograph taken by the Mars Global Surveyor spots close to the plan view.
20 Ekim 2012 Cumartesi
Mars
Mars veya Merih (eski: Sakıt[1]), Güneş Sistemi'nin, Güneş'ten itibaren dördüncü gezegeni. Roma mitolojisindeki savaş ilahı Mars'a ithafen adlandırılmıştır. Yüzeyinde yaygın demiroksitten dolayı kızılımsı bir görünüme sahip olduğu için Kızıl Gezegen de denir.
İnce bir atmosferi olan Mars gerek Ay'daki gibi meteor kraterlerini, gerekse Dünya'daki gibi volkan, vadi, çöl ve kutup bölgelerini içeren çehresiyle bir yerbenzeri gezegendir. Ayrıca rotasyon periyodu ve mevsim dönemleri Dünya’nınkine çok benzer.
Mars’taki Olimpos Dağı (Olympus Mons) adı verilen dağ Güneş Sistemi’nde bilinen en yüksek dağ ve Marineris Vadisi (Valles Marineris) adı verilen kanyon en büyük kanyondur. Ayrıca Haziran 2008’de Nature dergisinde yayımlanan üç makalede açıklandığı gibi, Mars’ın kuzey yarımküresinde 10.600 km. uzunluğunda ve 8.500 km. genişliğindeki dev bir meteor kraterinin varlığı saptanmıştır. Bu krater, bugüne kadar keşfedilmiş en büyük meteor kraterinin (Ay'ın güney kutbu kısmındaki Atkien Havzası) dört misli büyüklüğündedir.[2][3]
Mars, Dünya hariç tutulursa, halen Güneş Sistemi’ndeki gezegenler içinde sıvı su ve yaşam içermesi en muhtemel gezegen olarak görülmektedir.[4] Mars Express ve Mars Reconnaissance Orbiter keşif projelerinin radar verileri gerek kutuplarda (Temmuz 2005)[5] gerekse orta bölgelerde (Kasım 2008)[6] geniş miktarlarda su buzlarının var olduğunu ortaya koymuş bulunmaktadır. 31 Temmuz 2008’de Phoenix Mars Lander adlı robotik uzay gemisi Mars toprağının sığ bölgelerindeki su buzlarından örnekler almayı başarmıştır.[7]
Günümüzde, Mars, yörüngelerine oturmuş üç uzay gemisine evsahipliği yapmaktadır: Mars Odyssey, Mars Express ve Mars Reconnaissance Orbiter. Mars, Dünya hariç tutulursa, Güneş Sistemi’ndeki herhangi bir sıradan gezegenden ibaret değildir. Yüzeyi pek çok uzay aracına evsahipliği yapmıştır. Bu uzay araçlarıyla elde edilen jeolojik veriler şunu ortaya koymuştur ki, Mars önceden su konusunda geniş bir çeşitliliğe sahipti; hatta geçen on yıllık süre sırasında gayzer (kaynaç) türü su fışkırma veya akıntıları meydana gelmişti.[8] NASA’nın Mars Global Surveyor projesi kapsamında sürdürülen incelemeler Mars’ın güney kutbu buz bölgesinin geri çekilmiş olduğunu ortaya koymuştur.[9]
Mars’ın 1877 yılında astronom Asaph Hall tarafından keşfedilen Phobos ve Deimos adları verilmiş, düzensiz biçimli iki küçük uydusu vardır. Mars Dünya’dan çıplak gözle görülebilmektedir. "Görünür kadir"i −2,9’a[10] ulaşır ki bu, çıplak gözle çoğu zaman Jüpiter Mars’tan daha parlak görünmesine karşın, ancak Venüs, Ay ve Güneş’çe aşılabilen bir parlaklıktır.
Dört "yerbenzeri gezegen"in[12] boyutlarının mukayesesi: Soldan sağa doğru Merkür, Venüs Dünya ve Mars.
Mars’ın üstteki topoğrafik haritasında daha ziyade volkanik platolar (kırmızı) ve çarpışma havzaları (mavi) hakim görünmektedir.
Mars Pathfinder tarafından çekilmiş Mars’ın dağınık kaya oluşumlu bir yüzey fotoğrafı
Uydu gözlemleri ile Mars meteorlarının incelenmesi Mars yüzeyinin esas olarak bazalttan oluştuğunu göstermektedir. Bazı kanıtlar Mars yüzeyinin bir kısmının tipik bazalttan ziyade, yeryüzündeki andezit kayalarının benzeri olabilecek zengin silisyum
oluşumlarından meydana geldiğini göstermektedir; fakat gözlemlerdeki
veriler bunların silisli cam olduğu şeklinde de yorumlanabilir. Her ne
kadar Mars’ın asli manyetik alanı yoksa da, gözlemler gezegen kabuğunun
parçalarının vaktiyle iki kutuplu bir manyetik alanın etkisinde bulunmuş
olduğunu göstermektedir. Minerallerde gözlemlenen bu paleomanyetizm[13] yeryüzünün okyanus diplerinde bulunan tabakalarındakilere çok benzer özelliklere sahiptir. 1999’da ortaya atılan ve 2005’te Mars Global Surveyor
verileriyle yeniden gözden geçirilen bir teoriye göre bu tabakalar,
Mars’ta 4 milyar yıl önce, manyetik kutuplaşmanın yani manyetik alanın
henüz etkin olduğu dönemde mevcut olan tektonik plakaların kanıtıdır.[14]
Gezegenin iç yapısına ilişkin güncel modellere göre, gezegen, esas olarak demir ve % 14-17 civarında sülfürden oluşan, yarıçapı yaklaşık 1480 km. olan bir çekirdek bölgesi içerir. Bu demir sülfür (FeS) bileşiği kısmen akışkandır. Çekirdek, günümüzde etkin olmadığı görülen, gezegendeki birçok tektonik ve volkanik oluşumlardan oluşmuş bir silikat mantosuyla çevrilidir. Gezegenin kabuğunun ortalama kalınlığı 50 km. olup, azami kalınlığı 120 km. civarındadır.[15] Dünya’nın ortalama kalınlığı 40 km. olan kabuğu, her iki gezegenin boyutları gözönüne alındığında Mars’ınkine göre üç misli daha ince kalır.
Mars’ın temel jeolojik devirleri şunlardır:
2005 yılı Kasım ayı sonunda Mars Exploration Rover A Spirit 'in Husband Hill'in zirvesinden inerken çektiği Marstan bir panoramik fotoğraf.
Cerberus Fossae adı verilen yüzey yarıkları
Opportunity adlı uzay keşif aracı (astromobil) tarafından
çekilmiş, Mars yüzeyinde geçmişte sıvı su bulunduğunu gösteren
mikroskobik kaya oluşumlarının fotoğrafı
1965’te Mariner-4’le gerçekleştirilen ilk Mars alçak uçuşuna kadar,
gezegenin yüzeyinde sıvı su olup olmadığı çok tartışılmıştı. Bu tartışma
özellikle kutup bölgelerindeki periyodik olarak değişim gösteren, deniz
ve kıtaları andıran açık ve koyu renkli lekelerin gözlemlenmiş
olmasından kaynaklanıyordu. Koyu renkli çizgiler bazı gözlemciler
tarafından uzun zaman sıvı su içeren sulama kanalları olarak
yorumlanmıştı. Bu düz çizgi oluşumları sonraki dönemlerde
gözlemlenemediğinden optik illüzyonlar olarak yorumlandı. Kısa
dönemlerde alçak irtifalarda olabilecek oluşumlar hariç tutulursa,
günümüzdeki atmosferik basınç altında Mars yüzeyinde sıvı su mevcut
olamaz, ancak geçici sıvı su akışları olabilir.[24][22][23][25] Buna karşılık özellikle iki kutup bölgesinde geniş su buzları mevcuttur.[26]
Mart 2007’de NASA, güney kutbu bölgesindeki su buzlarının erimeleri
halinde suların gezegenin tüm yüzeyini kaplayacağını ve oluşacak bu
okyanusun derinliğinin 11 m. olacağının hesaplandığını açıkladı.[27]Ayrıca gezegende kutuptan 60° enlemine kadar bir buz permafrost[28] mantosu uzanır.[26] Mars’ta kalın kirosfer[29] tabakasının altında, büyük miktarlarda, sıkışık halde tutulmuş (yüzeye çıkamayan) su rezervlerinin bulunduğu sanılmaktadır. Mars Express ve Mars Reconnaissance Orbiter’dan gelen radar verileri her iki kutupta (Temmuz 2005)[30] ve orta enlemlerde (Kasım 2008)[31] büyük miktarlarda su buzlarının bulunduğunu ortaya koymuştur. Phoenix Mars Lander ise 31 Temmuz 2008’de Mars toprağındaki su buzlarından örnek parçalar almayı başarmıştır.[32]
Mars tarihinin nispeten erken bir döneminde Valles Marineris Vadisi (4000 km.) oluştuğunda su kanallarının oluşmasına neden olan, serbest kalmış yeraltı sularının yol açtığı büyük bir sıvı su baskınının meydana geldiği sanılmaktadır. Bu su baskının biraz daha küçüğü de daha sonra Cerberus Fossae denilen büyük yüzey yarıklarının açıldığı dönemde, yani yaklaşık 5 milyon yıl önce meydana gelmiştir ki, Cerberus Palus bölgesindeki Elysium Planitia’da halen görülebilen donmuş denizin bu olayın bir sonucu olduğu sanılmaktadır.[33] Bununla birlikte bölgenin buz akıntılarını[34] andıran lav akıntıları gölcüklerinin oluşabileceği bir morfolojiye de sahip olduğu gözden uzak tutulmamalıdır. Kısa zaman önce Mars Global Surveyor’daki Mars Orbiter’ın yüksek çözünürlüğe sahip kamerasıyla çekilen fotoğraflar Mars yüzeyindeki sıvı suyun tarihi hakkında daha ayrıntılı bilgiler sağlamıştır. İlginçtir ki, bu verilerde Mars’ta dev kanalların, ağacın dallanmasına benzeyen ağ biçimli geniş yolların bulunmasına karşın su akışlarını gösteren daha küçük ölçekli damar ve oluşumlara rastlanamamıştır. Bunun üzerine hava koşullarının bu küçük izleri zamanla yok etmiş olabilecekleri (erozyon) düşünüldü. Mars Global Surveyor uzay gemisiyle edinilen yüksek çözünürlüklü veriler, kraterlerde ve kanyonların duvarları boyunca yüzlerce yarık bulunduğunu ortaya koymuştur. Araştırmalar bu oluşumların genç yaşta olduğunu göstermektedir. Dikkat çeken bir yarığın altı yıl arayla çekilen iki fotoğrafı karşılaştırıldığında yarıkta yeni tortul çökeltilerinin biriktiği farkedilmiştir. NASA’nın Mars Keşif Programı yetkili uzmanlarından Michael Meyer bu tür renkli tortul çökelti oluşumlarına ancak güçlü bir sıvı su akışının yol açabileceği görüşündedir.
İster yağıştan (yağmurdan), ister yeraltı su kaynaklarından, ister başka bir kaynaktan kaynaklansın, sonuç olarak Mars’ta su mevcuttur.[35] Öte yandan sözkonusu çökelti oluşumlarına donmuş karbondioksidin veya gezegen yüzeyindeki toz akımlarının neden olduğunu ileri süren senaryolar da ortaya atılmıştır.[36][37] Mars yüzeyinde geçmişte sıvı suyun bulunduğunun bir başka kanıtı da yüzeyde saptanan minerallerden gelmektedir: Hematit, goetit gibi mineraller genellikle suyun varlığını işaret eden minerallerdir (goetit serin topraklardaki yegane demir oksittir).[38]
Ay’ın haritasının yapılmasında ilk çalışmalarda bulunanlardan biri olan Johann Heinrich Mädler on yıl süren gözlemlerinden sonra, 1840’ta da ilk Mars haritasını çizdi. İlk areografi uzmanları olan Mädler ve kendisiyle Ay haritasının yapımında da çalışmış arkadaşı Wilhelm Beer, Mars haritasındaki işaretlemelerde, isimler vererek belirlemek yerine, sade bir şekilde, harfler kullanmayı tercih ettiler.[39]
Mars’ın ve Güneş Sistemi’nin en yüksek dağı olan, 27.000 m.
yükseklikteki Olimpos Dağı'nın (Olympus Mons) Mars’ın yörüngesinden
çekilmiş fotoğrafı
Mars’taki coğrafi oluşumlara Dünya coğrafyasından veya tarihsel ve
mitolojik isimler verilmiştir. Mars’ın ekvatoru doğal olarak
rotasyonuyla belirlenmiştir, başlangıç meridyeni ise Dünya’daki
Greenwich meridyeni gibi keyfi olarak, 1830’da ilk Mars haritalarının
yapımı çalışmasında Mädler and Beer tarafından belirlenmiştir. 1972’de
Mariner 9 uzay aracının Mars’le ilgili yeterince veri toplamasından
itibaren, Sinus Meridiani’deki (Meridian Bay), sonradan Airy-0 olarak
adlandırılan küçük bir krater, eski belirlemeyle uyuşacak tarzda 0.0°
boylamı olarak seçildi (Beer ve Mädler tarafından “a” harfi ile
işaretlenen boylam).
Mars’ta deniz olmadığından Olimpos Dağı’nın yüksekliği “ortalama çekim yüzeyi” (İng. mean gravity surface) esas alınarak hesaplanmış ve yüksekliği 27 km. olarak saptanmıştır. (Bir başka deyişle, Mars’ta irtifalar atmosfer basıncının 610,5 Pa (6.105 mbar) olduğu seviye esas alınarak hesaplanır. Bu da Dünya’daki deniz seviyesinde mevcut basıncın yaklaşık ‰ 6’sıdır.)[40]
Gezegen fotoğrafının tam ortasındaki devasa kanal, Valles Marineris kanyon oluşumunu göstermektedir.
Mars’taki 7 mağaranın girişlerinin THEMIS tarafından çekilen fotoğrafı: A-Dena, B-Chloe, C-Wendy, D-Annie, E-Abby (solda) ve Nikki F-Jeanne.
Mars topoğrafyası ilginç bir ikilem göstermesiyle dikkat çeker. Kuzey
yarımkürenin lav akıntılarıyla düzleşmiş ovalar içermesine karşın,
güney yarımküre eski çarpışmalarla çukurlar ve kraterlerle oyulmuş
haldeki bir dağlık arazidir. 2008’de yapılan araştırma ve incelemeler
1980’de ortaya atılmış, Mars’ın kuzey yarımküresine
dört milyar yıl önce Ay’ın boyutunun %6,6’sı büyüklükteki bir cismin
çarpmış olduğunu ileri süren teoriyi kanıtlar görünmektedir. Bu görüş
doğru olduğu takdirde Mars’ın kuzey yarımküresinde 10.600 km.
uzunluğunda ve 8.500 km. genişliğinde bir krater alanının açılmış olması
gerekirdi ki, bu, Avrupa, Asya ve Avustralya toprakları bütününe denk
bir alandır.[41][42] Mars’ın yüzeyi Dünya’dan görünüşle, farklı albedo’su
olan iki tür alana ayrılır. Kızılımsı demiroksit içeren tuz ve kumla
kaplı soluk ovalar geçmişte Mars kıtaları olarak yorumlanmış ve bunlara
Arabistan Ülkesi (Arabia Terra), Amazon Ovası (Amazonis Planitia) gibi
adlar verilmiştir. Koyu renkli oluşumlar ise denizler olarak yorumlanmış
ve bunlara Mare Erythraeum, Mare Sirenum ve Aurorae Sinus adları verilmiştir. Dünya’dan görünüşe göre en koyu renkli coğrafi oluşum Syrtis Major’dur.[43]
Everest’in üç misli yüksekliğindeki Olimpos Dağı birçok büyük volkan içeren dağlık Tharsis bölgesindeki, yumuşak eğimli bir sönmüş volkandır. Mars aynı zamanda çarpma kraterlerinin gözlemlendiği bir gezegendir; yarıçapı 5 km. ve daha büyük olabilen bu krater oluşumlarının toplam sayısı 43.000 olarak belirlenmiştir.[44] En büyükleri hafif bir albedo oluşumuna sahip, Dünya’dan kolayca görülebilen Hellas çarpma havzasıdır (Hellas Planitia).[45] Hacmi açısından, bir kozmik cismin Dünya’ya oranla daha küçük olan Mars’a çarpma olasılığı, Dünya’ya çarpma olasılığının yarısı kadardır. Bununla birlikte Mars’ın asteroit kuşağına daha yakın olması, bu kuşaktan gelen cisimlerle çarpışma olasılığını çok fazla arttırmaktadır. Mars aynı zamanda kısa periyotlu (yörüngeleri Jüpiter’e uzanan) kuyruklu yıldızların çarpmalarına (veya süpürmelerine) da maruz kalmaktadır. Bununla birlikte Ay’ın yüzeyi ile kıyaslandığında, atmosferi kendisine küçük meteorlara karşı koruma sağladığından Mars yüzeyinde daha az krater görülür. Bazı kraterler meteor düştüğünde yerin nemli olduğunu gösteren bir morfolojiye sahiptir.
Valles Marineris adlı ünlü büyük kanyon 4.000 km uzunluğunda ve 200 km genişliğinde olup, 7 km'ye varan bir derinliğe sahiptir. Yani uzunluğu Avrupa’nın uzunluğuna eş olup, gezegenin çevresinin beşte biridir. Büyüklüğünün devasa boyutlarının anlaşılması amacıyla Dünya’daki Büyük Kanyon'un boyutları göz önüne getirilebilir. (Büyük Kanyon 446 km uzunluğunda ve yaklaşık 2 km derinliğindedir.) Bir başka geniş kanyon olan Ma'adim Vallis 700 km uzunluğunda, 20 km genişliğinde ve yer yer 2 km derinliğindedir. Bu kanyonun geçmişte bir sıvı su baskınıyla oluştuğu sanılmaktadır.[46] 2001 Mars Odyssey robotik uzay gemisindeki kısa adı THEMIS (Thermal Emission Imaging System) olan kamera sayesinde Arsia Mons volkanının yamaçlarında 7 muhtemel mağara girişi saptanmıştır.[47] Bunlar günümüzde “yedi kızkardeşler” adıyla bilinmektedirler.[48] Mağara girişlerinin genişliklerinin 100 m ile 252 m arasında değiştiği sanılmakta ve ışık genellikle mağaraların dibine kadar giremediğinden bu mağaraların yeraltında sanılandan daha derin ve geniş bir halde uzandıkları düşünülmektedir. Bunlar içinden tek istisna dibi görünen Dena adlı mağaradır. Mars’ın kuzey kutbu dairesine Planum Boreum ve güney kutbu dairesine Planum Australe adı verilmiştir.
Kuzey yarımkürenin yaz döneminde Mars atmosferinde saptanan metan gazı izleri-NASA
Mars’ın yörüngeden çekilmiş, ufukta görülebilen ince atmosferi.
Mars Pathfinder tarafından çekilmiş, Mars semalarındaki buz bulutlarının fotoğrafı
.
Mars manyetosferini 4 milyar yıl önce kaybetmiştir. Böylece Güneş rüzgârları Mars’ın iyonosfer tabakasıyla doğrudan etkileşime girerek atmosferi ince halde tutmaktadır. Mars Global Surveyor ve Mars Express’in her ikisi de, iyonize atmosfer parçacıklarının uzaya sürüklendiklerini saptamışlardır.[49][50] Mars atmosferi günümüzde nispeten incedir. Yüzeydeki atmosfer basıncı gezegenin en yüksek kısmında saptanan 30 Pa (0.03 kPa) ile en derin kısmında saptanan 1,155 Pa (1.155 kPa) arasında değişmektedir. Yani ortalama yüzey basıncı 600 Pa’dır (0.6 kPa) ki, bu da Dünya yüzeyinden 35 km. yükseklikte rastlanan basınca eştir. Bir başka deyişle Dünya yüzey basıncının %1’inden daha düşük bir değerdir. Mars’taki düşük yerçekiminden dolayı da atmosferinin "ölçek irtifa"sı (İng. scale height)[51] Dünya’nınkinden (6 km.) daha yüksek olup, 11 km.’dir. Mars yüzeyinde yerçekimi Dünya yüzeyindeki yerçekiminin %38’i kadardır.
Mars atmosferi % 95 karbondioksit, % 3 nitrojen, % 1,6 argondan oluşmakla birlikte, oksijen ve su izleri de taşımaktadır.[52] 1,5 µm yarıçapındaki toz parçacıklarını içeren atmosferi tümüyle tozludur ki, bu, Mars yüzeyinden bakıldığında Mars gökyüzünün soluk bir turuncu-kahverengimsi renkte (İng. tawny) görülmesine neden olmaktadır.[53]
Birçok araştırmacı Mars atmosferinde hacim itibariyle 30 ppb oranında metanın varlığını saptamışlardır.[54][55] Metan morötesi ışınlarla bozunan ve Mars’ınki gibi bir atmosferde[56] yaklaşık 340 yılda bozunacak kararsız bir gaz olduğundan, bu, gezegende güncel veya kısa zaman öncesine dek mevcut bir gaz kaynağının varlığını göstermektedir. Buna da ancak volkanik etkinlik, kuyruklu yıldız çarpmaları ve metanojenik mikroorganizma türleri neden olabilir. Bununla birlikte kısa zaman önce metanın biyolojik olmayan bir süreçle de üretilebileceği görüşü ortaya atılmıştır.[57]
Kutup bölgelerinde kışın sürekli bir karanlık ve yüzeyde dondurucu bir soğuk hakim olur, bu da atmosferin % 25–30 civarındaki kısmının yoğunlaşmasına ve karbondioksitin “kuru buz” (İng. dry ice)[58] denilen halde katılaşmasına yol açar.[59] Kutuplar kış mevsimi geçip yeniden Güneş ışıklarına maruz kalmaya başladığında, buzlaşmış karbondioksit, hızı saatte 400 km.’ye ulaşan müthiş rüzgarlar yaratarak uçmaya başlar. Bu mevsimlik değişimler, büyük miktarlarda toz ve su buharı taşırlar ve Dünya’dakine benzer kırağı ve "sirüs bulutları"nın (saçakbulut) oluşmasına neden olurlar. Su-buzu bulutlarının fotoğrafı Opportunity tarafından 2004’te çekilmiştir.[60]
Mars’ın Eylül 2001'deki toz fırtınasından önceki (solda) ve toz fırtınası sırasındaki (sağda) görünümlerinin karşılaştırılması
Gezegenler içinde mevsimleri Dünya’nınkilere en çok benzeyen gezegen,
rotasyon ekseni eğikliğinin Dünya’nınkine benzer olması nedeniyle,
Mars’tır. Bununla birlikte Mars mevsimlerinin süreleri gezegenin Güneş’e
daha uzak olması nedeniyle Dünya’nınkilerin iki mislidir ve “Mars
yılı”nın süresi de iki Dünya yılı süresi kadardır. Mars’ın yüzey
sıcaklıkları kutup kışı sırasındaki −140 °C (133 K) ile yaz sırasındaki
20 °C (293 K) arasında değişir.[61]
Isı farklarının büyük olması, ince atmosferinin Güneş ısısını yeterince
depolayamaması, atmosfer basıncının düşük olması ve toprağın ısı
kapasitesinin (İng. thermal inertia) düşük olması gibi nedenlerden ileri gelir.[62]
Mars Dünya’nınki gibi bir yörüngeye sahip olsaydı "eksen eğikliği"nin de benzeşmesi sayesinde, mevsimleri de Dünya’nınkilere daha benzer olacaktı. Bununla birlikte Mars yörüngesinin geniş eksantrikliği ilginç bir sonuç sağlamaktadır. Mars, güney yarımkürede yaz, kuzey yarımkürede kış olduğu zaman günberiye yakındır, güney yarımkürede kış, kuzey yarımkürede yaz olduğu zaman da günöteye yakındır. Bunun sonucunda da güney yarımkürede mevsimlerin daha aşırı farklar göstermesine karşın kuzey yarımkürede mevsimler olması gerekenden daha yumuşak geçerler. Böylece güneyde 30 °C ‘yi (303 K) bulan yaz sıcaklıkları kuzeydeki yaz sıcaklıklarına kıyasla biraz daha fazladır.[63]
Mars’ın kuzey kutbu buz bölgesi
Mars aynı zamanda Güneş Sistemi’ndeki en büyük “toz fırtınaları”na[64]
sahne olan gezegendir. Bu toz fırtınaları mahalli bir bölgedeki küçük
fırtınalar biçiminde olabildiği gibi, tüm gezegeni kaplar büyüklükteki
dev fırtınalar biçiminde de olabilmektedir. Bunlar özellikle Mars
Güneş’e en yakın konumuna geldiğinde ve küresel sıcaklığın arttığı
hallerde oluşmaya eğilimlidirler.[65]
Kutup dairelerinin her ikisi de esas olarak su buzundan oluşmaktadırlar. Ayrıca yüzeylerinde “kuru buz” da mevcuttur. Katılaşan karbondioksit olan “kuru buz” (İng. dry ice) kuzey kutup dairesinde yalnızca kışın yaklaşık bir metre kalınlıkta bir ince tabaka oluşturacak şekilde birikir; güney kutup dairesine ise bu tabaka kalıcıdır ve kalınlığı 8 m.’yi bulur.[66] Kuzey kutup dairesinin yarıçapı kuzey yarımkürenin yazı sırasında 1000 km. olup yaklaşık 1.6 milyon
buz içerir. (Grönland buz kitlesinin hacmi 2,85 milyon ’tür.)
Bu buz tabakasının kalınlığı 2 km.’ye ulaşır. Güney kutbu dairesinin
yarıçapı ise 350 km. olup, buradaki buz kalınlığı 3 km.’dir.[67] Buradaki buz kitlesinin hacminin de kuzeydeki kadar olduğu sanılmaktadır.[68]
Her iki kutup dairesinde de diferansiyel güneş ısısından kaynaklandığı
sanılan, buzların uçması ve su buharının yoğunlaşması olaylarıyla
etkileşim içinde bulunan spiral oluşumlar gözlemlenmiştir.[69][70] Her iki kutup dairesi de Mars mevsimlerinin ısı dalgalanmalarına bağlı olarak küçülüp büyürler.
Mars ve yörüngesi (kırmızı) ile asteroit kuşağındaki cüce gezegen
Ceres’in (sarı) mukayesesi (kuzey tutulum kutbundan görünüşle).
Tutulumun güney yörünge parçaları koyu renkle gösterilmiştir. Günberi
(q) ve günöte (Q) en yakın geçiş tarihleriyle belirtilmiştir.
Mars’ın Güneş’ten ortalama uzaklığı yaklaşık 230.000.000 km. (1,5 AU), yörünge süresi
ise 687 Dünya günüdür. Mars günü Dünya gününden biraz daha uzun olup,
tam olarak 24 saat, 39 dakika ve 35,244 saniyedir. Bir Mars yılı 1.8809
Dünya yılıdır, yani Dünya zaman birimiyle tam olarak 1 yıl, 320 gün ve
18,2 saattir.
Mars’ın eksen eğikliği Dünya’nın eksen eğikliğine çok yakın olup, 25,19 derecedir. Dolayısıyla Mars’ta de Dünya’dakini andıran mevsimler meydana gelir. Fakat Mars mevsimlerinin süreleri Mars’ın yörünge süresinin uzunluğundan dolayı, Dünya mevsimlerinin sürelerinin iki katıdır. Mars Mayıs 2008’de günöteye Nisan 2009’de günberiye geçmiştir. Bir sonraki günöte tarihi haziran 2010’dur.
Mars’ın nispi olarak söylenebilecek yörünge eksantrikliği (eksenel kaçıklık, dışmerkezlik) 0,09'dur; Güneş Sistemi’nde yalnızca Merkür bundan daha büyük bir eksantrikliğe sahiptir. Bununla birlikte Mars’ın geçmişte bugünkünden daha dairesel bir yörünge çizdiği bilinmektedir. 1,35 milyon Dünya yılı öncesinde Mars’ın eksantrikliği yaklaşık 0,002 idi, yani Dünya’nın bugünkü eksantrikliğinden de daha azdı.[71] Mars’ın eksantriklik devresi 96.000 Dünya yılıdır.[72] Bununla birlikte Mars’ın 2,2 milyon yıllık bir eksantriklik devresi daha vardır. Son 35.000 yılda Mars’ın yörüngesinin eksantrikliği diğer gezegenlerin çekimsel etkileri dolayısıyla artmıştır. Mars ve Dünya’nın birbirlerine en yaklaştıkları zamanlarda aralarında bulunan mesafe gelecek 25.000 yılda biraz daha azalacaktır.[73]
Mars’ın düzensiz biçimli, iki küçük doğal uydusu vardır. Kendilerine eski Yunan mitolojisindeki savaş ilahı Ares’e (Romalılar’da Mars) yardım eden çocuklarının adlarından esinlenerek Phobos ve Deimos adları verilmiş, gezegene çok yakın yörüngeler izleyen bu uydular muhtemelen bir Mars "Trojan asteroiti"[74] olan 5261 Eureka gibi, gezegenin çekim alanına kapılarak uydu haline gelmiş asteroitlerdir.[75]
Fakat hava tabakası olmayan Mars’ın bu iki uyduya nasıl ve ne zaman
sahip olduğu tam olarak anlaşılmış değildir. Üstelik bu büyüklükteki
asteroitler çok nadirdir, özellikle ikili olanları. Bu büyüklükteki
asteroitlere asteroit kuşağının dışında rastlanması durumu daha da garip kılmaktadır.[76]
Her iki uydu da 1877’de Asaph Hall tarafından keşfedilmiştir. Phobos ve Deimos’un hareketleri Mars yüzeyinden bizim ‘ay’ımızın Dünya’dan görünüşüne kıyasla çok farklı olarak görünür. Phobos 11 saatte bir, batıdan doğar. Deimos ise, dolanım süresi 30 saat olmakla birlikte, 2,7 günde bir doğar.[77] Her iki uydu da ekvatora yakın dairesel yörüngeler izlerler. Phobos ‘un yörüngesi Mars’tan kaynaklanan gelgit etkileri nedeniyle giderek küçülmektedir. Bu yüzden Phobos yaklaşık 50 milyon yıl içinde Mars’a çarpacaktır.[77]
ALH84001 adı verilen Mars meteoru, bakteri düzeyinde yaşam belirtileri
olduğu ileri sürülen mikroskobik oluşumlar göstermektedir.
Mars Global Surveyor (MGS) tarafından çekilmiş fotoğrafta görülen, mahiyeti anlaşılamamış “koyu kumul lekeleri”.
“Koyu kumul lekeleri”nin Mars Global Surveyor tarafından çekilen yüksek
çözünürlüğe sahip fotoğrafında lekelerin yakın plandan görünümü.
Evrende yaşamın Dünya’daki koşullara benzer koşullar altında ortaya
çıkabileceği varsayımından hareketle, günümüzde bir gezegenin
yaşanabilirlik (İng. planetary habitability)[78]
ölçüsü, yani bir gezegende yaşamın gelişebilme ve sürebilmesinin ölçüsü
yüzeyinde su bulunup bulunmamasıyla yakından ilgili görülmektedir. Bu
da bir güneş sistemindeki gezegenin güneşine uzaklığının gereken uygun
uzaklıkta olup olmamasına bağlıdır. Mars’ın yörüngesinin Dünya’nın yer
aldığı bu uygun kuşağın yarım astronomik birim
kadar daha uzağında olması, ince bir atmosfere sahip bu gezegenin
yüzeyinde suyun donmasına neden olmaktadır. Bununla birlikte gezegenin
geçmişindeki sıvı su akışları Mars’ın yaşanabilirlik potansiyeli
taşıdığını ortaya koymaktadır. Verilere göre, Mars yüzeyindeki sular
yaşam için gerekenden çok daha tuzlu ve çok daha asitlidir.[79]
Gezegenin manyetosferinin olmayışı ve son derece ince bir atmosfere sahip oluşu büyük bir handikaptır. Yüzeyindeki ısı tranferi (İng. heat transfer)[80] pek büyük değildir, meteorlara ve güneş rüzgarlarına karşı savunması hemen hemen yok gibidir ve suyu sıvı halde tutacak atmosfer basıncı yetersizdir (dolayısıyla su gaz haline geçer). Verilere göre gezegen geçmişte günümüzdeki haline kıyasla daha yaşanabilir haldeydi. Bütün bu olumsuzluklara rağmen Mars’ta organizmaların olmadığı ya da hiç yaşamamış olduğu söylenemez. Nitekim 1970’lerdeki Viking Programı sırasında Mars toprağındaki mikroorganizmaların saptanması amacıyla Mars’tan getirilen örneklerde bazı pozitif görünen sonuçlar elde edildi. Fakat bu sonuçlar birçok bilim insanının katıldığı bir tartışmaya yol açtı ve kesin bir sonuca ulaşılamadı. Buna karşılık Viking Programı’yla edinilen verilerden yararlanan profesör Gilbert Levin,[81] Rafaël Navarro-González[82] ve Ronalds Paepe yeni bir taksonomik sistem hazırladılar ve bu sistemde Mars’taki yaşam türü Gillevinia straata[83] adı altında ele alındı.[84][85][86]
Sonraki yıllarda Phoenix Mars Lander tarafından yürütülen deneyler Mars toprağında sodyum, potasyum ve klorür içeren bir alkali bulunduğunu gösterdi.[87] Bu besleyici toprak yaşamı taşımaya gayet elverişliydi, fakat unutulmaması gereken bir sorun daha vardı: Yaşamın yoğun morötesi ışınlardan korunabilmesi.
Nihayet Johnson Uzay Merkezi Laboratuvarı’nda[88] Mars kökenli ALH84001 meteoru üzerinde organik bileşimler saptandı; varılan sonuca göre bunlar Mars üzerindeki ilk yaşam türleriydi.[89][90][91][92] Öte yandan Mars yörüngesindeki uzay gemileri kısa zaman önce düşük miktarlarda metan ve formaldehit saptadılar ki, bunlar da yaşamın varlığını ima eden işaretler olarak yorumlandılar; zira bu kimyasal bileşimler Mars atmosferinde hızla çözünmektedirler.[93][94]
Mars’ta biyolojik kökenli oldukları ileri sürülen oluşumlardan en tanınmışları “koyu kumul lekeleri” adıyla bilinen oluşumlardır.[95] İlk kez Mars Global Surveyor tarafından 1998-1999 yıllarında gönderilen fotoğraflarla keşfedilen “koyu kumul lekeleri” Mars’ın özellikle güney kutup bölgesinde (60°-80°enlemleri arasında) görülebilen, buz tabakasının üzerinde veya altında beliren, mahiyeti henüz anlaşılamamış oluşumlardır. Mars ilkbaharının başlarında belirmekte ve kış başlarında yok olmaktadırlar. Bunların kış boyunca buz tabakasının altında kalan fotosentetik koloniler, yani fotosentez yapan ve yakın çevrelerini ısıtan mikroorganizmalar oldukları ileri sürülmektedir.[96][97][98][99][100][101]
Phoenix'in temsilî inişi
Görevini tamamlama konusunda ilk başarı 1964’te NASA tarafından
gönderilen Mariner-4’ten gelmiştir. Yüzeye ilk başarılı inişler ise
SSCB’nin Mars Probe Projesi kapsamında 1971’de fırlattığı Mars-2
ve Mars-3 tarafından gerçekleştirilmiş, fakat her iki araçla irtibat,
inişlerinden kısa bir süre sonra kesilmiştir. Sonraki yıllarda NASA
Viking Projesi'ni başlattı ve 1975’te her biri birer "iniş aracı"
taşıyan iki "uydu aracı" fırlatıldı. Her iki araç 1976’da başarıyla iniş
yaptılar. Gezegende Viking-1 altı yıl, Viking-2 ise üç yıl kaldı.
Bunlar Mars’ın ilk renkli fotoğraflarını gönderdiler[102]; gezegenin yüzeyinin haritasının çıkarılması amacıyla gönderdikleri fotoğraflara günümüzde bile zaman zaman başvurulmaktadır.
Sovyetler 1988’de Mars’a gezegeni ve doğal uydularını incelemek üzere Phobos-1 ve Phobos-2 adlı sonda araçları gönderdiler. Phobos-1’le irtibat Mars yolundayken kesilmiş olmasına karşın, Phobos-2 fotoğraflar göndermede başarılı oldu. Fakat Phobos-2 de tam Phobos adlı doğal uydunun yüzeyine iki iniş aracını salmak üzereyken başarısızlığa uğradı.
Mars Observer uydusunun 1992’deki başarısızlığından sonra NASA tarafından 1996’da Mars Global Surveyor fırlatıldı. Görevinde tümüyle başarılı oldu. Harita çıkarma görevini 2001’de tamamladı. Kasım 2006’da üçüncü uzatılmış görevi sırasında sonda aracıyla irtibat kesildi, uzayda 10 yıl çalışır halde kalmayı başardı. NASA Surveyor’ın fırlatılmasından bir ay sonra da Mars Pathfinder’ı fırlattı. Bu, robotik bir keşif aracı olan Sojourner’ı taşıyordu. 1997 yazında Mars’taki Ares Vallis bölgesine iniş yaptı. Bu proje de başarıyla sonuçlandı.[103]
Mars’la ilgili son tamamlanmış görevde 4 Ağustos 2007’de fırlatılan iniş yeteneğine sahip Phoenix uzay gemisi kullanılmıştır. Araç 25 Mayıs 2007’de Mars’ın kuzey kutbu bölgesine iniş yaptı.[104] 2,5 m.’ye uzanan robot koluyla Mars toprağını bir metre kazabilecek kapasitede olup, mikroskobik bir kamerayla donatılmıştı. Bu mikroskobik kamera insan saçının binde biri kadar inceliği ayırt edebilecek bir hassasiyete sahipti. 15 Haziran 2008’de indiği yerde su buzlarını keşfetti.[105][106] Görevini 10 Kasım 2008’de tamamladı.
Rusya ve Çin’in ortak projesi olan Phobos-Grunt projesiyle Mars'ın uydusu Phobos’tan örnekler toplanarak analiz için Dünya'ya geri getirilmesi planlanıyordu. Ancak bu sonda 9 Kasım 2011’de fırlatılmasının ardından bozulmuş, 15 Ocak 2012'de dünyaya düşerek imha olmuştur.
Spirit adlı sonda aracı
Mars’tan Güneş’in batışı manzarası. Fotoğraf Gusev Krateri’nden Spirit
adlı uzay keşif sonda aracınca 19 Mayıs 2005’te çekilmiştir.
Çeşitli uydu araçlarının, iniş araçlarının ve sonda araçlarının Mars’taki varlıkları sayesinde günümüzde astronomi
araştırmaları Mars gökyüzünden de yapılabilmektedir. Bunun pek çok
yönden avantajları bulunmaktadır. Mars’ın doğal uydularından Phobos doğal olarak Mars’tan daha iyi gözlemlenebilmektedir (dolunayın üçte biri açısal çapta
görülür). Diğer doğal uydu olan Deimos ise Mars yüzeyinden az çok bir
yıldızı andırır tarzda görünür; Dünya’dan Venüs’ün görünüşüne kıyasla,
Venüs’ten hafifçe daha parlaktır.[118]
Öte yandan Dünya’da iyi bilinen, kutup ışıkları, meteorlar gibi birçok fenomen artık Mars yüzeyinde de gözlemlenebilmektedir.[119] Dünya’nın Mars ile Güneş arasına girecek ve Güneş üzerinde bir leke oluşturacak şekilde Güneş önünden geçişi Mars’tan 10 Kasım 2084’te izlenebilecektir. Mars’tan aynı şekilde Merkür ve Venüs’ün transit geçişi (bir kütlenin başka bir kütlenin önünden geçmesinin gözlemlenebildiği geçiş) ve Deimos’un kısmi güneş tutulmaları izlenebilir.
Mars’ın 2003 yılında küçük bir teleskoptan görünüşü esas alınarak hazırlanmış rotasyon hareketi.
Mars’ın 2003’te Dünya’dan görünüşle hazırlanan görünürdeki “geri devim”i(tersinir hareketi)
Dünya'yı merkez alan, tutulum üzerinden 2003-2018 Mars "karşı konum"larının görünüşü
Çıplak gözle bakıldığında Mars genellikle, farklı olarak sarı,
turuncu ya da kırmızımsı renklerde görünür. Parlaklığı da,
yörüngesindeki yolculuğu sırasındaki konumlarına bağlı olarak, Dünya’dan
görünen diğer gezegenlerden daha fazla değişiklik gösterir. Görünürdeki
kadiri “ kavuşum konumu”ndaki +1,8’den “günberi karşı konumu”ndaki −2,9 aralığında değişir.[10]
Kimi konumlarında güneşin güçlü ışığından dolayı görünmez hale gelir.
32 yılda iki kez – Temmuz ve Eylül sonunda – en uygun konuma gelir. Mars
teleskopla
bakıldığında bolca yüzey ayrıntısı sunan bir gezegendir, özellikle
kutuplardaki buzul bölgeleri elverişsiz koşullarda bile belirgin olarak
görülürler.[120]
Mars’ın Dünya’ya en yakın olduğu konum karşı konum olarak bilinir. “Kavuşum dönümü” (İng. synodic period) olarak bilinen iki “karşı konum” arasındaki süre Mars için 780 gündür. Yörünge eksantriklikleri nedeniyle bu sürede 8,5 güne varan oynamalar olabilir. Dünya’ya en yaklaştığı zamanlarda Dünya ile Mars arasındaki en kısa uzaklık, gezegenlerin eliptik yörüngelerine bağlı olarak 55.000.000 km. ile 100.000.000 km. arasında değişir.[10] Önümüzdeki Mars “karşı konum”u 29 Ocak 2010’da meydana gelecektir. Mars “karşı konum” pozisyonuna yaklaştığında “geri devim “ (tersinir hareket, İng. retrograde motion) periyodu başlar.
27 Ağustos 2003 günü, saat 9:51:13’de (UT) Mars son 60.000 yıl boyunca Dünya’ya en yaklaştığı konuma geldi. Bu konumunda Dünya ile arasındaki uzaklık 55.758.006 km. (0,372719 AU) idi. Bu olay Mars’ın karşı konumundan bir gün, günberisinden yaklaşık üç gün farkla meydana geldiğinden Mars Dünya’dan kolaylıkla izlenebildi. Yapılan hesaplamalara göre, Mars’ın Dünya’ya bu denli yaklaşmasının sözkonusu olduğu son tarih M.Ö. 57.617 yılıdır, bir sonraki tarih ise 2287 yılıdır. 24 Ağustos 2208’deki yakınlaşmada ise iki gezegen arasındaki uzaklığın yalnızca 0.372254 AU olacağı hesaplanmıştır.
Batı tarihinde Mars gözlemlerine ilişkin pek fazla kayıt olduğu söylenemez. Aristo Mars gözlemlerini tarif eden ilk yazarlardan biri olmuştur. Mars’ın 3 Ekim 1590’da Venüs’çe “örtülme”si (İng. Occultation) Heidelberg’te M. Möstlin tarafından kaydedilmiştir.[121] Nihayet 1609’da Mars Galile tarafından gözlemlendi. Bu aynı zamanda Mars’ın bir teleskop aracılığıyla yapılan ilk gözlemiydi.
Giovanni Schiaparelli tarafından yapılan Mars haritası.
19. yy.’da teleskobun yaygınlaşması gök cisimlerinin tanımlanmasında
belirli bir düzeye gelinmesini sağladı. 5 Eylül 1877’de Mars’ın bir günberi karşı konumu
meydana geldi. O yıl İtalyan astronom Giovanni Schiaparelli Milano’da
ilk ayrıntılı Mars haritalarını çıkarmak üzere 22 cm.’lik bir teleskop
kullandı. Gözlemlerinde Mars yüzeyinde kendisinin “kanallar” adını
verdiği, günümüzde kimilerince “optik illüzyon” olarak açıklanan
birtakım oluşumlar saptadı ve bunları hazırladığı Mars haritalarına
işaretledi. Mars yüzeyinde gözlemlediği bu uzun doğrusal hatlara
Dünya’daki ünlü nehirlerin adlarını verdi.[122][123]
Bu gözlemlerden etkilenen şarkiyatçı Percival Lowell 300 mm. 450 mm.’lik teleskoplara sahip bir gözlemevi kurdu. Gözlemevi Mars’ın keşfine ağırlık verdi. Mars’ın pozisyonları bakımından 1894 yılı son uygun fırsattı. Lowell Mars ve Mars’ta yaşam üzerine kamuda büyük bir yankı uyandıran kitaplar yayımladı. “Kanallar” dönemin en büyük teleskoplarını kullanan Henri Joseph Perrotin ve Louis Thollon gibi başka astronomlarca da saptanmıştı. Sonraki yıllarda daha büyük teleskoplarla yapılan gözlemler sonucunda, boyları önceden belirtildiği kadar uzun olmamakla doğrusal kanalların bulunduğu doğrulandı.
Lowell tarafından 1914’ten önce yapılan gözlemlere göre hazırlanmış Mars kanalları
Fakat daha sonra, 1909’da Flammarion, 840 mm.’lik bir teleskopla
yaptığı gözlemler sonucunda, düzensiz bazı izler gözlemlemekle birlikte
sözü edilen kanallara rastlamadığını açıkladı.[124]
1960’lı yıllara gelindiğinde farklı yaşam biçimleri olan Marslılar
hakkında çeşitli senaryolar içeren bir sürü makale ve kitap yayımlanmış
bulunuyordu.[125]
NASA’nın Mariner Projesi kapsamında gönderdiği uzay gemisinin Mars’a
ulaşmasından sonra bu tür senaryolar azalmış ve şekil değiştirmiştir.
Örneğin bu kez, Marslılar’in bir başka boyutta ya da frekansta
oldukları, gezegenlerine inilse de algılanamayacakları yönünde yeni
senaryolar üretildi.
İnce bir atmosferi olan Mars gerek Ay'daki gibi meteor kraterlerini, gerekse Dünya'daki gibi volkan, vadi, çöl ve kutup bölgelerini içeren çehresiyle bir yerbenzeri gezegendir. Ayrıca rotasyon periyodu ve mevsim dönemleri Dünya’nınkine çok benzer.
Mars’taki Olimpos Dağı (Olympus Mons) adı verilen dağ Güneş Sistemi’nde bilinen en yüksek dağ ve Marineris Vadisi (Valles Marineris) adı verilen kanyon en büyük kanyondur. Ayrıca Haziran 2008’de Nature dergisinde yayımlanan üç makalede açıklandığı gibi, Mars’ın kuzey yarımküresinde 10.600 km. uzunluğunda ve 8.500 km. genişliğindeki dev bir meteor kraterinin varlığı saptanmıştır. Bu krater, bugüne kadar keşfedilmiş en büyük meteor kraterinin (Ay'ın güney kutbu kısmındaki Atkien Havzası) dört misli büyüklüğündedir.[2][3]
Mars, Dünya hariç tutulursa, halen Güneş Sistemi’ndeki gezegenler içinde sıvı su ve yaşam içermesi en muhtemel gezegen olarak görülmektedir.[4] Mars Express ve Mars Reconnaissance Orbiter keşif projelerinin radar verileri gerek kutuplarda (Temmuz 2005)[5] gerekse orta bölgelerde (Kasım 2008)[6] geniş miktarlarda su buzlarının var olduğunu ortaya koymuş bulunmaktadır. 31 Temmuz 2008’de Phoenix Mars Lander adlı robotik uzay gemisi Mars toprağının sığ bölgelerindeki su buzlarından örnekler almayı başarmıştır.[7]
Günümüzde, Mars, yörüngelerine oturmuş üç uzay gemisine evsahipliği yapmaktadır: Mars Odyssey, Mars Express ve Mars Reconnaissance Orbiter. Mars, Dünya hariç tutulursa, Güneş Sistemi’ndeki herhangi bir sıradan gezegenden ibaret değildir. Yüzeyi pek çok uzay aracına evsahipliği yapmıştır. Bu uzay araçlarıyla elde edilen jeolojik veriler şunu ortaya koymuştur ki, Mars önceden su konusunda geniş bir çeşitliliğe sahipti; hatta geçen on yıllık süre sırasında gayzer (kaynaç) türü su fışkırma veya akıntıları meydana gelmişti.[8] NASA’nın Mars Global Surveyor projesi kapsamında sürdürülen incelemeler Mars’ın güney kutbu buz bölgesinin geri çekilmiş olduğunu ortaya koymuştur.[9]
Mars’ın 1877 yılında astronom Asaph Hall tarafından keşfedilen Phobos ve Deimos adları verilmiş, düzensiz biçimli iki küçük uydusu vardır. Mars Dünya’dan çıplak gözle görülebilmektedir. "Görünür kadir"i −2,9’a[10] ulaşır ki bu, çıplak gözle çoğu zaman Jüpiter Mars’tan daha parlak görünmesine karşın, ancak Venüs, Ay ve Güneş’çe aşılabilen bir parlaklıktır.
Fiziksel özellikler
Mars’ın yarıçapı Dünya’nınkinin yaklaşık yarısı kadardır. Yoğunluğu Dünya’nınkinden daha az olup, hacmi Dünya’nın hacminin % 15’i, kütlesi ise Dünya’nınkinin % 11’i kadardır. Mars’ın Merkür’den daha büyük ve daha ağır olmasına karşılık, Merkür ondan daha yoğundur. Bu yüzden Merkürün yüzeyindeki yerçekimi Mars’ınkinden daha fazladır. Mars, boyutu, kütlesi ve yüzeyindeki yerçekimi bakımından Dünya ile Ay arasında yer alır. Mars yüzeyinin kızıl-turuncu görünümü hematit ya da pas adıyla tanınan demiroksitten (Fe2O3) kaynaklanır.[11]Jeoloji ("areoloji")
Gezegenin iç yapısına ilişkin güncel modellere göre, gezegen, esas olarak demir ve % 14-17 civarında sülfürden oluşan, yarıçapı yaklaşık 1480 km. olan bir çekirdek bölgesi içerir. Bu demir sülfür (FeS) bileşiği kısmen akışkandır. Çekirdek, günümüzde etkin olmadığı görülen, gezegendeki birçok tektonik ve volkanik oluşumlardan oluşmuş bir silikat mantosuyla çevrilidir. Gezegenin kabuğunun ortalama kalınlığı 50 km. olup, azami kalınlığı 120 km. civarındadır.[15] Dünya’nın ortalama kalınlığı 40 km. olan kabuğu, her iki gezegenin boyutları gözönüne alındığında Mars’ınkine göre üç misli daha ince kalır.
Mars’ın temel jeolojik devirleri şunlardır:
- Nuh Devri: Devre bu ad, Mars’ın güney yarımküresindeki bir bölgenin Nuh’un Toprağı (Noachis Terra) olarak adlandırılması nedeniyle verilmiştir. Mars’ın en eski yüzey oluşumuna ilişkin devirdir, 3,8 milyar yıl öncesi ile 3,5 milyar yıl öncesi arasındaki dönemi kapsar. Nuh Devri yüzeyleri birçok büyük çarpma kraterleriyle oyulmuş haldedir. Tharsis volkanik plato bölgesinin bu devirdeki büyük bir sıvı su baskınıyla oluştuğu sanılmaktadır.
- Hesperian devri: 3,5 milyar yıl öncesi ile 1,8 milyar yıl öncesi arasındaki dönemi kapsar. Bu devir, geniş lav ovalarının oluşumu ile nitelenir.
- Amazon Devri: 1,8 milyar yıl öncesi ile günümüze kadarki dönemi kapsar. Amazon Devri bölgeleri, meteor çarpmalarıyla açılmış kraterleri pek içermez ve tamamen değişiktir. Ünlü Olimpos Dağı bu dönemdeki lav akıntılarıyla oluşmuştur.
Toprak
Haziran 2008’de Phoenix uzay gemisi tarafından gönderilen veriler Mars toprağının hafifçe alkalin olduğunu ve hepsi de organik maddenin gelişmesi için elzem olan magnezyum, sodyum, potasyum ve klorür içerdiğini ortaya koydu. Bilim insanları Mars’ın kuzey kutbuna yakın toprağın kuşkonmaz gibi bitkilerin yetiştirilebileceği bir bahçe oluşturulması için elverişli olduğu sonucuna vardı.[19] Ağustos 2008’de Phoenix uzay gemisi Dünya suyu ile Mars toprağının karıştırılması gibi basit kimya deneylerine başladı ve önceden Mars toprağı konusunda ortaya atılmış birçok teoriyi doğrulayan bir keşifte bulundu: Mars toprağında perklorat tuzlarının izlerini keşfetti. Perklorat tuzlarının varlığı Mars toprağının daha da ilginç bulunmasını sağlamıştı[20] Fakat perklorat tuzlarının varlığının Mars’a taşınan Dünya toprağından, çeşitli örneklerden veya aletlerden kaynaklanmış olma olasılığı da vardı; bu yüzden, kaynağın Mars toprağı olup olmadığından iyice emin olunması için bu konuda daha fazla deneyler yapılması gerekmektedir.[21]
Hidroloji
Mars tarihinin nispeten erken bir döneminde Valles Marineris Vadisi (4000 km.) oluştuğunda su kanallarının oluşmasına neden olan, serbest kalmış yeraltı sularının yol açtığı büyük bir sıvı su baskınının meydana geldiği sanılmaktadır. Bu su baskının biraz daha küçüğü de daha sonra Cerberus Fossae denilen büyük yüzey yarıklarının açıldığı dönemde, yani yaklaşık 5 milyon yıl önce meydana gelmiştir ki, Cerberus Palus bölgesindeki Elysium Planitia’da halen görülebilen donmuş denizin bu olayın bir sonucu olduğu sanılmaktadır.[33] Bununla birlikte bölgenin buz akıntılarını[34] andıran lav akıntıları gölcüklerinin oluşabileceği bir morfolojiye de sahip olduğu gözden uzak tutulmamalıdır. Kısa zaman önce Mars Global Surveyor’daki Mars Orbiter’ın yüksek çözünürlüğe sahip kamerasıyla çekilen fotoğraflar Mars yüzeyindeki sıvı suyun tarihi hakkında daha ayrıntılı bilgiler sağlamıştır. İlginçtir ki, bu verilerde Mars’ta dev kanalların, ağacın dallanmasına benzeyen ağ biçimli geniş yolların bulunmasına karşın su akışlarını gösteren daha küçük ölçekli damar ve oluşumlara rastlanamamıştır. Bunun üzerine hava koşullarının bu küçük izleri zamanla yok etmiş olabilecekleri (erozyon) düşünüldü. Mars Global Surveyor uzay gemisiyle edinilen yüksek çözünürlüklü veriler, kraterlerde ve kanyonların duvarları boyunca yüzlerce yarık bulunduğunu ortaya koymuştur. Araştırmalar bu oluşumların genç yaşta olduğunu göstermektedir. Dikkat çeken bir yarığın altı yıl arayla çekilen iki fotoğrafı karşılaştırıldığında yarıkta yeni tortul çökeltilerinin biriktiği farkedilmiştir. NASA’nın Mars Keşif Programı yetkili uzmanlarından Michael Meyer bu tür renkli tortul çökelti oluşumlarına ancak güçlü bir sıvı su akışının yol açabileceği görüşündedir.
İster yağıştan (yağmurdan), ister yeraltı su kaynaklarından, ister başka bir kaynaktan kaynaklansın, sonuç olarak Mars’ta su mevcuttur.[35] Öte yandan sözkonusu çökelti oluşumlarına donmuş karbondioksidin veya gezegen yüzeyindeki toz akımlarının neden olduğunu ileri süren senaryolar da ortaya atılmıştır.[36][37] Mars yüzeyinde geçmişte sıvı suyun bulunduğunun bir başka kanıtı da yüzeyde saptanan minerallerden gelmektedir: Hematit, goetit gibi mineraller genellikle suyun varlığını işaret eden minerallerdir (goetit serin topraklardaki yegane demir oksittir).[38]
Coğrafya
Ay’ın haritasının yapılmasında ilk çalışmalarda bulunanlardan biri olan Johann Heinrich Mädler on yıl süren gözlemlerinden sonra, 1840’ta da ilk Mars haritasını çizdi. İlk areografi uzmanları olan Mädler ve kendisiyle Ay haritasının yapımında da çalışmış arkadaşı Wilhelm Beer, Mars haritasındaki işaretlemelerde, isimler vererek belirlemek yerine, sade bir şekilde, harfler kullanmayı tercih ettiler.[39]
Mars’ta deniz olmadığından Olimpos Dağı’nın yüksekliği “ortalama çekim yüzeyi” (İng. mean gravity surface) esas alınarak hesaplanmış ve yüksekliği 27 km. olarak saptanmıştır. (Bir başka deyişle, Mars’ta irtifalar atmosfer basıncının 610,5 Pa (6.105 mbar) olduğu seviye esas alınarak hesaplanır. Bu da Dünya’daki deniz seviyesinde mevcut basıncın yaklaşık ‰ 6’sıdır.)[40]
Everest’in üç misli yüksekliğindeki Olimpos Dağı birçok büyük volkan içeren dağlık Tharsis bölgesindeki, yumuşak eğimli bir sönmüş volkandır. Mars aynı zamanda çarpma kraterlerinin gözlemlendiği bir gezegendir; yarıçapı 5 km. ve daha büyük olabilen bu krater oluşumlarının toplam sayısı 43.000 olarak belirlenmiştir.[44] En büyükleri hafif bir albedo oluşumuna sahip, Dünya’dan kolayca görülebilen Hellas çarpma havzasıdır (Hellas Planitia).[45] Hacmi açısından, bir kozmik cismin Dünya’ya oranla daha küçük olan Mars’a çarpma olasılığı, Dünya’ya çarpma olasılığının yarısı kadardır. Bununla birlikte Mars’ın asteroit kuşağına daha yakın olması, bu kuşaktan gelen cisimlerle çarpışma olasılığını çok fazla arttırmaktadır. Mars aynı zamanda kısa periyotlu (yörüngeleri Jüpiter’e uzanan) kuyruklu yıldızların çarpmalarına (veya süpürmelerine) da maruz kalmaktadır. Bununla birlikte Ay’ın yüzeyi ile kıyaslandığında, atmosferi kendisine küçük meteorlara karşı koruma sağladığından Mars yüzeyinde daha az krater görülür. Bazı kraterler meteor düştüğünde yerin nemli olduğunu gösteren bir morfolojiye sahiptir.
Valles Marineris adlı ünlü büyük kanyon 4.000 km uzunluğunda ve 200 km genişliğinde olup, 7 km'ye varan bir derinliğe sahiptir. Yani uzunluğu Avrupa’nın uzunluğuna eş olup, gezegenin çevresinin beşte biridir. Büyüklüğünün devasa boyutlarının anlaşılması amacıyla Dünya’daki Büyük Kanyon'un boyutları göz önüne getirilebilir. (Büyük Kanyon 446 km uzunluğunda ve yaklaşık 2 km derinliğindedir.) Bir başka geniş kanyon olan Ma'adim Vallis 700 km uzunluğunda, 20 km genişliğinde ve yer yer 2 km derinliğindedir. Bu kanyonun geçmişte bir sıvı su baskınıyla oluştuğu sanılmaktadır.[46] 2001 Mars Odyssey robotik uzay gemisindeki kısa adı THEMIS (Thermal Emission Imaging System) olan kamera sayesinde Arsia Mons volkanının yamaçlarında 7 muhtemel mağara girişi saptanmıştır.[47] Bunlar günümüzde “yedi kızkardeşler” adıyla bilinmektedirler.[48] Mağara girişlerinin genişliklerinin 100 m ile 252 m arasında değiştiği sanılmakta ve ışık genellikle mağaraların dibine kadar giremediğinden bu mağaraların yeraltında sanılandan daha derin ve geniş bir halde uzandıkları düşünülmektedir. Bunlar içinden tek istisna dibi görünen Dena adlı mağaradır. Mars’ın kuzey kutbu dairesine Planum Boreum ve güney kutbu dairesine Planum Australe adı verilmiştir.
Atmosfer
Mars manyetosferini 4 milyar yıl önce kaybetmiştir. Böylece Güneş rüzgârları Mars’ın iyonosfer tabakasıyla doğrudan etkileşime girerek atmosferi ince halde tutmaktadır. Mars Global Surveyor ve Mars Express’in her ikisi de, iyonize atmosfer parçacıklarının uzaya sürüklendiklerini saptamışlardır.[49][50] Mars atmosferi günümüzde nispeten incedir. Yüzeydeki atmosfer basıncı gezegenin en yüksek kısmında saptanan 30 Pa (0.03 kPa) ile en derin kısmında saptanan 1,155 Pa (1.155 kPa) arasında değişmektedir. Yani ortalama yüzey basıncı 600 Pa’dır (0.6 kPa) ki, bu da Dünya yüzeyinden 35 km. yükseklikte rastlanan basınca eştir. Bir başka deyişle Dünya yüzey basıncının %1’inden daha düşük bir değerdir. Mars’taki düşük yerçekiminden dolayı da atmosferinin "ölçek irtifa"sı (İng. scale height)[51] Dünya’nınkinden (6 km.) daha yüksek olup, 11 km.’dir. Mars yüzeyinde yerçekimi Dünya yüzeyindeki yerçekiminin %38’i kadardır.
Mars atmosferi % 95 karbondioksit, % 3 nitrojen, % 1,6 argondan oluşmakla birlikte, oksijen ve su izleri de taşımaktadır.[52] 1,5 µm yarıçapındaki toz parçacıklarını içeren atmosferi tümüyle tozludur ki, bu, Mars yüzeyinden bakıldığında Mars gökyüzünün soluk bir turuncu-kahverengimsi renkte (İng. tawny) görülmesine neden olmaktadır.[53]
Birçok araştırmacı Mars atmosferinde hacim itibariyle 30 ppb oranında metanın varlığını saptamışlardır.[54][55] Metan morötesi ışınlarla bozunan ve Mars’ınki gibi bir atmosferde[56] yaklaşık 340 yılda bozunacak kararsız bir gaz olduğundan, bu, gezegende güncel veya kısa zaman öncesine dek mevcut bir gaz kaynağının varlığını göstermektedir. Buna da ancak volkanik etkinlik, kuyruklu yıldız çarpmaları ve metanojenik mikroorganizma türleri neden olabilir. Bununla birlikte kısa zaman önce metanın biyolojik olmayan bir süreçle de üretilebileceği görüşü ortaya atılmıştır.[57]
Kutup bölgelerinde kışın sürekli bir karanlık ve yüzeyde dondurucu bir soğuk hakim olur, bu da atmosferin % 25–30 civarındaki kısmının yoğunlaşmasına ve karbondioksitin “kuru buz” (İng. dry ice)[58] denilen halde katılaşmasına yol açar.[59] Kutuplar kış mevsimi geçip yeniden Güneş ışıklarına maruz kalmaya başladığında, buzlaşmış karbondioksit, hızı saatte 400 km.’ye ulaşan müthiş rüzgarlar yaratarak uçmaya başlar. Bu mevsimlik değişimler, büyük miktarlarda toz ve su buharı taşırlar ve Dünya’dakine benzer kırağı ve "sirüs bulutları"nın (saçakbulut) oluşmasına neden olurlar. Su-buzu bulutlarının fotoğrafı Opportunity tarafından 2004’te çekilmiştir.[60]
İklim
Mars Dünya’nınki gibi bir yörüngeye sahip olsaydı "eksen eğikliği"nin de benzeşmesi sayesinde, mevsimleri de Dünya’nınkilere daha benzer olacaktı. Bununla birlikte Mars yörüngesinin geniş eksantrikliği ilginç bir sonuç sağlamaktadır. Mars, güney yarımkürede yaz, kuzey yarımkürede kış olduğu zaman günberiye yakındır, güney yarımkürede kış, kuzey yarımkürede yaz olduğu zaman da günöteye yakındır. Bunun sonucunda da güney yarımkürede mevsimlerin daha aşırı farklar göstermesine karşın kuzey yarımkürede mevsimler olması gerekenden daha yumuşak geçerler. Böylece güneyde 30 °C ‘yi (303 K) bulan yaz sıcaklıkları kuzeydeki yaz sıcaklıklarına kıyasla biraz daha fazladır.[63]
Kutup dairelerinin her ikisi de esas olarak su buzundan oluşmaktadırlar. Ayrıca yüzeylerinde “kuru buz” da mevcuttur. Katılaşan karbondioksit olan “kuru buz” (İng. dry ice) kuzey kutup dairesinde yalnızca kışın yaklaşık bir metre kalınlıkta bir ince tabaka oluşturacak şekilde birikir; güney kutup dairesine ise bu tabaka kalıcıdır ve kalınlığı 8 m.’yi bulur.[66] Kuzey kutup dairesinin yarıçapı kuzey yarımkürenin yazı sırasında 1000 km. olup yaklaşık 1.6 milyon
buz içerir. (Grönland buz kitlesinin hacmi 2,85 milyon ’tür.)
Bu buz tabakasının kalınlığı 2 km.’ye ulaşır. Güney kutbu dairesinin
yarıçapı ise 350 km. olup, buradaki buz kalınlığı 3 km.’dir.[67] Buradaki buz kitlesinin hacminin de kuzeydeki kadar olduğu sanılmaktadır.[68]
Her iki kutup dairesinde de diferansiyel güneş ısısından kaynaklandığı
sanılan, buzların uçması ve su buharının yoğunlaşması olaylarıyla
etkileşim içinde bulunan spiral oluşumlar gözlemlenmiştir.[69][70] Her iki kutup dairesi de Mars mevsimlerinin ısı dalgalanmalarına bağlı olarak küçülüp büyürler.Evrim
Mars’la ilgili son keşifler gezegenin tarihi boyunca çeşitli belirleyici anlar yaşamış olduğunu ortaya koymuştur. Örneğin sıvı su izleri gezegenin atmosferinin vaktiyle bugünkünden daha kalın olduğunu, Kuzey Havzası izleri de çok büyük kütleli bir cisimle büyük bir çarpışma geçirmiş olduğunu ortaya koymaktadır. Gezegenin evrimiyle ilgili muhtemel açıklamalar şunlardır:- Geçmişte büyük bir uydu iç kısmın üzerindeki gelgit etkisiyle kalıcı bir manyetik alanın oluşmasını sağlamış olabilir. Bu alan Mars atmosferini güneş rüzgarlarından korumuş ve yüzeyde sıvı su hareketlerinin meydana gelmesine olanak sağlamış olmalıdır.
- Bu çarpışma bir yarımküresinin kabuğunun kalkmasına ve atmosfer tabakasının tahrip olmasına yol açmış olmalıdır. Mars’a geçmişte kuzey kutbu bölgesinden çarpan bu büyük cisim muhtemelen yörüngesi gelgit gücünün etkisiye bozulmuş bir uydusu olabilir. Düşen uydunun artık gelgit etkisi olmadığından manyetik alan zayıflamış ve yüzeye çarpan güneş rüzgarları atmosferin yeniden oluşmasını engellemiş olmalıdır.
- Gezegende belirli bir kararlılığı sağlayan uydunun yokluğu beş milyon yıllık dengenin yalpalaması ya da bozulması demekti. Dengedeki bu bozulma, kutup bölgelerinin düzenli olarak ısınmasına, buzların bir parça erimesiyle sıvı suların oluşmasına ve dolayısıyla kutup dairesinde çizgilerin meydana gelmesine neden oldu.
Yörünge ve rotasyon
Mars’ın eksen eğikliği Dünya’nın eksen eğikliğine çok yakın olup, 25,19 derecedir. Dolayısıyla Mars’ta de Dünya’dakini andıran mevsimler meydana gelir. Fakat Mars mevsimlerinin süreleri Mars’ın yörünge süresinin uzunluğundan dolayı, Dünya mevsimlerinin sürelerinin iki katıdır. Mars Mayıs 2008’de günöteye Nisan 2009’de günberiye geçmiştir. Bir sonraki günöte tarihi haziran 2010’dur.
Mars’ın nispi olarak söylenebilecek yörünge eksantrikliği (eksenel kaçıklık, dışmerkezlik) 0,09'dur; Güneş Sistemi’nde yalnızca Merkür bundan daha büyük bir eksantrikliğe sahiptir. Bununla birlikte Mars’ın geçmişte bugünkünden daha dairesel bir yörünge çizdiği bilinmektedir. 1,35 milyon Dünya yılı öncesinde Mars’ın eksantrikliği yaklaşık 0,002 idi, yani Dünya’nın bugünkü eksantrikliğinden de daha azdı.[71] Mars’ın eksantriklik devresi 96.000 Dünya yılıdır.[72] Bununla birlikte Mars’ın 2,2 milyon yıllık bir eksantriklik devresi daha vardır. Son 35.000 yılda Mars’ın yörüngesinin eksantrikliği diğer gezegenlerin çekimsel etkileri dolayısıyla artmıştır. Mars ve Dünya’nın birbirlerine en yaklaştıkları zamanlarda aralarında bulunan mesafe gelecek 25.000 yılda biraz daha azalacaktır.[73]
Doğal uyduları
| İsim | Çap (km) |
Kütle (kg) |
Ortalama yörünge yarıçapı (km) |
Yörünge süresi (saat) |
|---|---|---|---|---|
| Phobos | 22,2 (27 × 21.6 × 18.8) | 1,08×1016 | 9 378 | 7,66 |
| Deimos | 12,6 (10 × 12 × 16) | 2×1015 | 23 400 | 30.35 |
Her iki uydu da 1877’de Asaph Hall tarafından keşfedilmiştir. Phobos ve Deimos’un hareketleri Mars yüzeyinden bizim ‘ay’ımızın Dünya’dan görünüşüne kıyasla çok farklı olarak görünür. Phobos 11 saatte bir, batıdan doğar. Deimos ise, dolanım süresi 30 saat olmakla birlikte, 2,7 günde bir doğar.[77] Her iki uydu da ekvatora yakın dairesel yörüngeler izlerler. Phobos ‘un yörüngesi Mars’tan kaynaklanan gelgit etkileri nedeniyle giderek küçülmektedir. Bu yüzden Phobos yaklaşık 50 milyon yıl içinde Mars’a çarpacaktır.[77]
Yaşam
Gezegenin manyetosferinin olmayışı ve son derece ince bir atmosfere sahip oluşu büyük bir handikaptır. Yüzeyindeki ısı tranferi (İng. heat transfer)[80] pek büyük değildir, meteorlara ve güneş rüzgarlarına karşı savunması hemen hemen yok gibidir ve suyu sıvı halde tutacak atmosfer basıncı yetersizdir (dolayısıyla su gaz haline geçer). Verilere göre gezegen geçmişte günümüzdeki haline kıyasla daha yaşanabilir haldeydi. Bütün bu olumsuzluklara rağmen Mars’ta organizmaların olmadığı ya da hiç yaşamamış olduğu söylenemez. Nitekim 1970’lerdeki Viking Programı sırasında Mars toprağındaki mikroorganizmaların saptanması amacıyla Mars’tan getirilen örneklerde bazı pozitif görünen sonuçlar elde edildi. Fakat bu sonuçlar birçok bilim insanının katıldığı bir tartışmaya yol açtı ve kesin bir sonuca ulaşılamadı. Buna karşılık Viking Programı’yla edinilen verilerden yararlanan profesör Gilbert Levin,[81] Rafaël Navarro-González[82] ve Ronalds Paepe yeni bir taksonomik sistem hazırladılar ve bu sistemde Mars’taki yaşam türü Gillevinia straata[83] adı altında ele alındı.[84][85][86]
Sonraki yıllarda Phoenix Mars Lander tarafından yürütülen deneyler Mars toprağında sodyum, potasyum ve klorür içeren bir alkali bulunduğunu gösterdi.[87] Bu besleyici toprak yaşamı taşımaya gayet elverişliydi, fakat unutulmaması gereken bir sorun daha vardı: Yaşamın yoğun morötesi ışınlardan korunabilmesi.
Nihayet Johnson Uzay Merkezi Laboratuvarı’nda[88] Mars kökenli ALH84001 meteoru üzerinde organik bileşimler saptandı; varılan sonuca göre bunlar Mars üzerindeki ilk yaşam türleriydi.[89][90][91][92] Öte yandan Mars yörüngesindeki uzay gemileri kısa zaman önce düşük miktarlarda metan ve formaldehit saptadılar ki, bunlar da yaşamın varlığını ima eden işaretler olarak yorumlandılar; zira bu kimyasal bileşimler Mars atmosferinde hızla çözünmektedirler.[93][94]
Mars’ta biyolojik kökenli oldukları ileri sürülen oluşumlardan en tanınmışları “koyu kumul lekeleri” adıyla bilinen oluşumlardır.[95] İlk kez Mars Global Surveyor tarafından 1998-1999 yıllarında gönderilen fotoğraflarla keşfedilen “koyu kumul lekeleri” Mars’ın özellikle güney kutup bölgesinde (60°-80°enlemleri arasında) görülebilen, buz tabakasının üzerinde veya altında beliren, mahiyeti henüz anlaşılamamış oluşumlardır. Mars ilkbaharının başlarında belirmekte ve kış başlarında yok olmaktadırlar. Bunların kış boyunca buz tabakasının altında kalan fotosentetik koloniler, yani fotosentez yapan ve yakın çevrelerini ısıtan mikroorganizmalar oldukları ileri sürülmektedir.[96][97][98][99][100][101]
Keşif
Mars’a günümüze dek, gezegenin yüzeyini, iklimini ve jeolojisini incelemek üzere, ABD, Avrupa ülkeleri, Japonya ve SSCB tarafından düzinelerce uzay gemisi (İng. spacecraft), uydu/yörünge aracı (İng. orbiter), iniş aracı/uzay gemisi (İng. lander) ve sonda/uzay keşif aracı (İng. rover) gibi çeşitli uzay araçları gönderilmiştir. Fakat bu uzay gemisi gönderme denemelerinin yaklaşık üçte ikisi araçlar ya görevlerini tamamlayamadan ya da görevlerine daha başlayamadan bilinen veya bilinmeyen nedenlerle başarısızlıkla sonuçlanmıştır.Tamamlanmış keşif projeleri
Sovyetler 1988’de Mars’a gezegeni ve doğal uydularını incelemek üzere Phobos-1 ve Phobos-2 adlı sonda araçları gönderdiler. Phobos-1’le irtibat Mars yolundayken kesilmiş olmasına karşın, Phobos-2 fotoğraflar göndermede başarılı oldu. Fakat Phobos-2 de tam Phobos adlı doğal uydunun yüzeyine iki iniş aracını salmak üzereyken başarısızlığa uğradı.
Mars Observer uydusunun 1992’deki başarısızlığından sonra NASA tarafından 1996’da Mars Global Surveyor fırlatıldı. Görevinde tümüyle başarılı oldu. Harita çıkarma görevini 2001’de tamamladı. Kasım 2006’da üçüncü uzatılmış görevi sırasında sonda aracıyla irtibat kesildi, uzayda 10 yıl çalışır halde kalmayı başardı. NASA Surveyor’ın fırlatılmasından bir ay sonra da Mars Pathfinder’ı fırlattı. Bu, robotik bir keşif aracı olan Sojourner’ı taşıyordu. 1997 yazında Mars’taki Ares Vallis bölgesine iniş yaptı. Bu proje de başarıyla sonuçlandı.[103]
Mars’la ilgili son tamamlanmış görevde 4 Ağustos 2007’de fırlatılan iniş yeteneğine sahip Phoenix uzay gemisi kullanılmıştır. Araç 25 Mayıs 2007’de Mars’ın kuzey kutbu bölgesine iniş yaptı.[104] 2,5 m.’ye uzanan robot koluyla Mars toprağını bir metre kazabilecek kapasitede olup, mikroskobik bir kamerayla donatılmıştı. Bu mikroskobik kamera insan saçının binde biri kadar inceliği ayırt edebilecek bir hassasiyete sahipti. 15 Haziran 2008’de indiği yerde su buzlarını keşfetti.[105][106] Görevini 10 Kasım 2008’de tamamladı.
Rusya ve Çin’in ortak projesi olan Phobos-Grunt projesiyle Mars'ın uydusu Phobos’tan örnekler toplanarak analiz için Dünya'ya geri getirilmesi planlanıyordu. Ancak bu sonda 9 Kasım 2011’de fırlatılmasının ardından bozulmuş, 15 Ocak 2012'de dünyaya düşerek imha olmuştur.
Sürdürülen keşif projeleri
- 2001’de NASA Eylül 2010’a kadar görevini sürdürmesi planlanan ve halen görevini başarıyla yerine getiren Mars Odyssey uydu aracını fırlattı.[107] Aracın Gamma Işını Spektrometresi,[108] regolit[109] incelemesi sırasında ilginç miktarlarda hidrojen tesbit etti.[110]
- 2003’te Avrupa Uzay Ajansı (ESA), Mars Express Projesi kapsamında Mars Express Orbiter adlı uydu aracı ile Beagle-2 adlı iniş aracını fırlattı. Beagle-2 iniş sırasında başarısızlığa uğradı ve Şubat 2004’te kaybolduğuna dair bir açıklama yapıldı.
- ESA’nın Beagle-2’yi fırlattığı yıl NASA Spirit ve Opportunity adlarında iki keşif sondasını fırlattı. Her ikisi de görevini başarıyla yerine getirdi. Bu çalışmalarla Mars’ta en azından geçmişte sıvı suyun bulunduğu kesinlik kazanmıştı.
- 2004’te Planetary Fourier Spectrometer ekibi Mars atmosferinde metan saptadıklarını açıkladı.
- NASA 12 Ağustos 2005’te Mars Reconnaissance Orbiter sonda aracını fırlattı, 10 Mart 2006’da yörüngeye oturan araç iki yıl boyunca bilimsel incelemelerde bulundu. Araç aynı zamanda gelecekteki projeler için en uygun iniş platformlarını bulmak üzere Mars toprağı ve iklimini incelemekle görevlidir.
- ESA Haziran 2006’da Mars’ta “kutup ışıkları” olayını saptadıklarını açıkladı.[111] Vesta ve Ceres’i incelemek üzere gönderilen Dawn uzay gemisinin Şubat 2009’da Mars’a ulaştı.
- Mars Bilim Laboratuvarı adlı keşif sondası Kasım 2011'de fırlatıldı. Sonda 2012 Ağustos'unda Mars'ın Gale kraterine yumuşak iniş yaptı. Yapması planlanan deneyler arasında kayalar üzerinde kimyasal lazer yardımıyla uzaktan (azami 13 m.) çalışarak örnekler toplaması da bulunmaktadır.
Gelecekte uygulanacak projeler
- ESA 2013’te Mars toprağındaki organik molekülleri araştırmak üzere ExoMars adlı sonda aracını fırlatmayı planlamıştır.[112]
- 15 Eylül 2008’de NASA Mars atmosferi hakkında bilgi edinilmesini sağlamak üzere 2013’te MAVEN adı verilen robot programını uygulamaya koyacağını açıklamıştır.[113]
- Fin-Rus ortak projesi olan MetNet projesinde, gezegenin atmosferik, fiziksel ve meteorolojik yapısını yeterince inceleyebilmek için yaygın bir gözlem ağı kurmak üzere on kadar küçük taşıtın Mars yüzeyine gönderilmesi planlanmıştır.[114] Öncü görevinde bulunacak ilk iniş araçlarının 2009’da ya da 2011’de fırlatılması planlanmıştır.[115]
- NASA ve Lockheed Martin şirketi önce Ay’a (2020’de), ardından Mars’a insan taşıması planlanan Orion adı verilen uzay gemisi için çalışmalara başladılar. 28 Eylül 2007’de NASA başkanı Michael D. Griffin NASA tarafından Mars’a yollanacak ilk insanın 2037’de Mars’ta olacağını açıkladı.[116]
- ESA Mars’a insan göndermelerinin 2030 ve 2035 yılları arasında yer alacağını umduklarını açıkladı.[117]
Mars’ta astronomi gözlemleri
Öte yandan Dünya’da iyi bilinen, kutup ışıkları, meteorlar gibi birçok fenomen artık Mars yüzeyinde de gözlemlenebilmektedir.[119] Dünya’nın Mars ile Güneş arasına girecek ve Güneş üzerinde bir leke oluşturacak şekilde Güneş önünden geçişi Mars’tan 10 Kasım 2084’te izlenebilecektir. Mars’tan aynı şekilde Merkür ve Venüs’ün transit geçişi (bir kütlenin başka bir kütlenin önünden geçmesinin gözlemlenebildiği geçiş) ve Deimos’un kısmi güneş tutulmaları izlenebilir.
Görünüş ve "karşı konum"lar
Mars’ın Dünya’ya en yakın olduğu konum karşı konum olarak bilinir. “Kavuşum dönümü” (İng. synodic period) olarak bilinen iki “karşı konum” arasındaki süre Mars için 780 gündür. Yörünge eksantriklikleri nedeniyle bu sürede 8,5 güne varan oynamalar olabilir. Dünya’ya en yaklaştığı zamanlarda Dünya ile Mars arasındaki en kısa uzaklık, gezegenlerin eliptik yörüngelerine bağlı olarak 55.000.000 km. ile 100.000.000 km. arasında değişir.[10] Önümüzdeki Mars “karşı konum”u 29 Ocak 2010’da meydana gelecektir. Mars “karşı konum” pozisyonuna yaklaştığında “geri devim “ (tersinir hareket, İng. retrograde motion) periyodu başlar.
27 Ağustos 2003 günü, saat 9:51:13’de (UT) Mars son 60.000 yıl boyunca Dünya’ya en yaklaştığı konuma geldi. Bu konumunda Dünya ile arasındaki uzaklık 55.758.006 km. (0,372719 AU) idi. Bu olay Mars’ın karşı konumundan bir gün, günberisinden yaklaşık üç gün farkla meydana geldiğinden Mars Dünya’dan kolaylıkla izlenebildi. Yapılan hesaplamalara göre, Mars’ın Dünya’ya bu denli yaklaşmasının sözkonusu olduğu son tarih M.Ö. 57.617 yılıdır, bir sonraki tarih ise 2287 yılıdır. 24 Ağustos 2208’deki yakınlaşmada ise iki gezegen arasındaki uzaklığın yalnızca 0.372254 AU olacağı hesaplanmıştır.
Gözlem tarihi
Mars’ın eski uygarlıklarla başlayan gözlem tarihinin özellikle, her iki yılda bir meydana gelen, gezegenin Dünya’ya yaklaştığı ve dolayısıyla görünürlüğünün arttığı “karşı konum”larına dayandığı görülür. Ayrıca tarihsel kayıtlarda her 15-17 yılda bir meydana gelen, farkedilebilen günberi “karşı konum”larına da yer verildiği görülmektedir, çünkü Mars günberiye yaklaştığında Dünya’ya da yaklaşmaktadır.Batı tarihinde Mars gözlemlerine ilişkin pek fazla kayıt olduğu söylenemez. Aristo Mars gözlemlerini tarif eden ilk yazarlardan biri olmuştur. Mars’ın 3 Ekim 1590’da Venüs’çe “örtülme”si (İng. Occultation) Heidelberg’te M. Möstlin tarafından kaydedilmiştir.[121] Nihayet 1609’da Mars Galile tarafından gözlemlendi. Bu aynı zamanda Mars’ın bir teleskop aracılığıyla yapılan ilk gözlemiydi.
Mars kanalları
Bu gözlemlerden etkilenen şarkiyatçı Percival Lowell 300 mm. 450 mm.’lik teleskoplara sahip bir gözlemevi kurdu. Gözlemevi Mars’ın keşfine ağırlık verdi. Mars’ın pozisyonları bakımından 1894 yılı son uygun fırsattı. Lowell Mars ve Mars’ta yaşam üzerine kamuda büyük bir yankı uyandıran kitaplar yayımladı. “Kanallar” dönemin en büyük teleskoplarını kullanan Henri Joseph Perrotin ve Louis Thollon gibi başka astronomlarca da saptanmıştı. Sonraki yıllarda daha büyük teleskoplarla yapılan gözlemler sonucunda, boyları önceden belirtildiği kadar uzun olmamakla doğrusal kanalların bulunduğu doğrulandı.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)